دگردسن وا

دگردسن وا

موسکؤا دومبال بوشؤم تا گؤرکی پارکˇ ته
هوتؤ گه دگردسن وائه ایشتؤبسه دبوم
یته تاوسسؤنی شؤ آگوستˇ مئن خلاورؤن دوارسن
هوتؤ گه دگردسن وائه ایشتؤبسه دبون
دونیا کوج‌تره بؤ دره
هرگیز ویر کودی تونیم هندی نزدیکابیم؟ - برأرؤنˇ موسؤن -
آینده' شأنه نفس کشئن
تونم  همه‌جا وه‌ره حس بؤنم
وزنه دگردسن وا همرأ
مه‌ره ببور او رؤشن شؤ، جادویی لحظه مئن
اویه گه فرده زأکؤن دگردسن وائه خیالنن
خیابانˇ مئن قدم زنم
دور خاطره'‌ن گلابؤن دئبارˇ مئن همیشکˇ رئه
موسکؤا دومبال بوشؤم تا گؤرکی پارکˇ ته
هوتؤ گه دگردسن وائه ایشتؤبسه دبوم
مه‌ره ببور او رؤشن شؤ، جادویی لحظه مئن
اویه گه فرده زأکؤن سأم کونن خو خیالؤنه مو ؤ تی همرأ
مه‌ره ببور او رؤشن شؤ، جادویی لحظه مئن
اویه گه فرده زأکؤن دگردسن وائه خیالنن
دگردسن وا راست گنه زوماتˇ دیمˇ سر
یته توفانˇ موسؤن گه آزادی ناقوسه' زنه. ذهنˇ آسایشˇ رئه
وئلین شیمی «بالا لایکا»ؤن بوخؤنن اونچی گه می گیتار خأن بگون
مه‌ره ببور او رؤشن شؤ، جادویی لحظه مئن
اویه گه فرده زأکؤن سأم کونن خو خیالؤنه مو ؤ تی همرأ
مه‌ره ببور او رؤشن شؤ، جادویی لحظه مئن
اویه گه فرده زأکؤن دگردسن وائه خیالنن

ایه تونین ای ترانه' بئینین ؤ اصلی وؤته بوخؤنین

آخ اگر ای مردۊم دؤنسه‌بی

می دؤلۊس‌بزأ سامؤن خیلی زۊمات هیسه گه خۊرˇ رفاق نیشته تا شاید أفتؤ شبق اۊنˇ دیمهٰ بگنه، تا شاید اونه بئینن.

می وؤسۊسه مردۊم خیلی زومات هیسه گه یته قهرمانˇ رفاق هیسن تا بییه ؤ اۊشؤنه ویریسأنه، تا شاید ویریسن.

می وأکته مردۊم خیلی زۊمات هیسه گه سر بنأن زؤنۊ سر ؤ خؤره خؤره خؤسأنئه‌درن. تا شاید دئه درد نکشن.

می سامؤن دؤلۊس نزأنأبی اگر مردۊم قهرمانˇ رفاق نئیسأبی ؤ زؤنۊ سر، سرˇ جأ خۊ دسهٰ بنأبی.

اگر خۊ لسˇ دستهٰ مۊشتاته‌بی ؤ خۊ سرهٰ راسساته‌بی.

اگر خۊ چیشمهٰ آسمؤنˇ مئن دۊجسه‌بی.

آخ اگر ای مردۊم دؤنسه‌بی.

 

Mi Dölus Bөzä Sämön Xөyli Zimăt Hisө Gө Xur ө Rөfăq Ništө Tă Šăyөd Aftö Šөbөq Un ө Dim'ä Bөgөnө. Tă Šăyөd Un'ө Bëynөn.

 

Mi Vösusө Mөrdum Xөyli Zumăt Hisө Gө Yөtө Qөhrөmăn ө Rөfăq Hisөn Tă Biyө ö Ušön'ө Virisänө. Tă Šăyөd Virisөn.

 

Mi Väkөtө Mөrdum Xөyli Zumăt Hisө Gө Sөr Bөnän Zönu Sөr ö Xörө, Xörө Xösänë Dөrөn. Tă Šăyөd Dө Dөrd Nakөšөn.

 

Mi Sămön Dölus Nөzä'nä Bi Agөr Mөrdum Qөhrөmăn ө Rөfăq Nөysä Bi ö Zönu Sөr, Sөr ө Jä Xu Dөs'ө Bөnä Bi.

 

Agөr Xu Lөs ө Dast'ä Mušt'ătө Bi ö Xu Sөr'ä Răs'sătө Bi.

 

Agөr Xu Cism'ä Ăsөmön ө Mën Dujөsө Bi

 

Ăx Agөr I Mөrdum Dönөsө Bi

فقط راستی

سلاو

ایمرو اسفند ماه بیسˇ چارمه گه بونه آولˇ ما دهوم دئه یه هفته جی کمتر بومؤنسه تا خورشیدی سال تمنابون. خسم عید موارکی بگوم بدئم چی عیدی؟ چی کشکی؟ هرکسˇ یئنی ناراحته. هر کسˇ گبه ایشتؤبنی گونه زوتتر تمنابون وأکتیم.

نفأمنم این دئه چور زیویشه گه همه نالنن ؤ همهٰ‌نی خو کیفˇ سر درن. ای‌را هنی مرکه گونه بینزین أندی گرانابئه جایی شؤ نیشأنه. اورا شونی زن‌که گونه أندی ارزاق گرانه چیزی هئه نیشأنه. ایمه هرجا شونی مردوم کلسن راشئ مئن هر خؤنه مئن شونه انواع خوراکئن نئه.

چندی ای مردوم خؤبن. ندأرنهٰ ولی حاضرن تا کمر به جیر بشون قرضˇ بون ولی خو تفریحه عالی بؤنن ؤ خو خوراکه بدأرن. ایمه نالنن.

ندأرنهٰ، ایمه هر دفأ شونی اوشؤنˇ ور یئنی تازه چیک‌چی هأیتن. اونن چی، بئترین جنس ؤ گرؤن‌ترین. ایمه اگر یه نفر بیه بگون فلؤنی چن تومن دأری مأ هدی تا ... (تا هر چی. موهم مگر؟) ایشؤنˇ دیم سورخابونه خو کۋنه یته پیچ دنن، یته خفه زنن ؤ شورؤ کونن دورؤ گوتنه گه ولله به پیر به پیغؤمبر به علی ابلفضل و دئه همهٰ کشنن وسط تا مرکه خو بزأگبˇ جی پشیمانابونه.

خا چه‌ره؟ ای سرنوگون دورؤ چئه گه آمو تترج گونیم؟

بیین قرار بنین ای نؤسالˇ مئن ای سرنوگون دورؤئه أمی زیویشˇ جی وورؤنیم.  هر روز خؤر بؤگیم دورؤ تأتیل. فقط راستی

 

یا حق

 

دامون لتریج

10/8/88

 

خط گیلکی

زبان گیلکی متأسفانه دارای خطّی مختص به خود نیست و به همین دلیل گیلکان برای نوشتن به زبان خود مجبور به استفاده از دیگر  خطوط مستعمل در سرزمین کاسپین می‌بوده و می‌باشند.

با آغاز مشروطه و افزایش آثار مکتوب به مرور آثار زبان گیلکی هم رو به ازدیاد نهاد و در این بین آن‌چه باعث آزار خواننده‌گان آثار گیلکی بود، نبود خطی مشخص و مدون برای کتابت آن بود. به طوری که هنوز هم این معضل برطرف نشده و هر اثر و هر  نویسنده‌ای سبک مخصوصی را برای نگارش اثرش برمی‌گزیند که حتی خود نویسنده (یا ناشر) هم قواعد نگارش خود را رعایت نمی‌کند.

چندی‌ست رسم‌الخط گیله‌وا گوی سبقت از همه‌گان ربوده و بیش از دیگر آیین‌های نگارش مورد پذیرش جوانانی که به گیلکی می‌نویسند قرار گرفته‌است. اما خب هر خط به‌هر حال ایراداتی دارد که باید به مرور زمان رفع و رجوع شود.

نگارنده علی‌رغم این‌که معتقد به استفاده‌ی بهینه و بهبود یافته‌تر از رسم‌الخط کیسوم هستم اما با توجه به شرایط موجود راه‌حل دوخطه شدن را بیش از همه می‌پسندم. به این معنی که هر نوشتار گیلکی به دو نوع گیلکی (لاتین) و گیلکی (عربی) نگارش شود. به همان شیوه که امروز بر سر بسیاری از مغازه‌ها این دوگونه‌گی خط را شاهدیم.

حال که این دوگونه‌گی مورد پسند است راه‌حل من هم به این شرح است:

گیلکی (عربی):

گیلکی عربی خطی‌ست که به انواع گوناگون در طی این سال‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. مهم‌ترین نوع آن خط گیله‌وا می‌باشد که در مجله‌ی گیله‌وا و در میان برخی فعالین (با اندکی تفاوت) استفاده می‌شود.

پیشنهاد من هم براساس همین خط (گیله‌وا) است که تغییراتی در آن اعمال کرده‌ام.

 

گیلکی (لاتین):

گیلکی لاتین که در ابتدا همانند خط رومیایی نوشته می‌شد (و همچنان هم مستعمل است) و سپس به صورت خط کیسوم مورد استفاده قرار گرفت؛ که البته به دلایل مختلف (از جمله اتهام‌های گوناگون تجزیه‌طلبی و عامل استعمار و ...) مهجور مانده‌است.

پیشنهاد من هم براساس همین خط (کیسوم) است که تغییراتی در آن اعمال کرده‌ام.

 

در قسمت بعد به‌مرور به معرفی این دو خط خواهم پرداخت.

 

یا حق

بخیالین

جان لنونه پیله آهنگ Imagine واگردان

 

 

بخیالین (خیال بؤنین)

 

بخیالین بهشتی ننابون

آسؤنه اگر هخسأی بؤنی

هیچ جهندمی أمی بون ننئه

خالی آسمؤن أمی سر نئه

بخیالین مردوم همه

ایمرو رئه زیونن

بخیالین هیچ کشوری ننابون

سخت نیه ای خیال

هیچ‌چی ننئه گه اونˇ دؤنی بکوشی یا بمیری

هیتؤرأنی هیچ دینی ننئه

بخیالین مردوم همه

سؤنی مئن زیونن

ممکنه بؤگید مو خیال‌وؤج هیسم

ولی مو تینار نیم

نأجه دأرم یته روز  کس‌کسأکیم

ؤ دونیا یته بونه

بخیالین مالکیتی ننابون

ویر یئنم اگر تونسه‌بی

نیازی نیه آج ؤ یأسه رئه

یته برأری جرگه مردومˇ رئه (بخیالین)

بخیالین مردوم

دونیا همهٰ به اشتراک ننن

شاید بؤگید مو خیال‌وؤج هیسم

ولی مو تینار نیم

نأجه دأرم ای روز  کس‌کسأکیم

ؤ دونیا یته بونه

 

 

ماری زوؤن

مهٰ‌ره دئه نیشنأسی؟ گیلکیٰ‌م من

بی‌سر صدا، تم‌بزه، خاکیٰ‌م من

جؤن وأکتهٰ‌ر، زللـه، جیجأکیٰ‌م من

..

..

..

دئبار أمهٰ‌ره آی مزقأیتن

آی أمهٰ‌ره تین‌تیر همأن

آی أمهٰ‌ره دس‌پرأیتن

 

دئسالؤن وختی گیلانه خلع سلاح بؤتن، یا وختی میرزایه سرأبئن، وختی دئه کسیه ونهشتن نطق بزنه، هو زمات أمی مزقأیتنه سرأیتن. ای مزقأیتن خؤره تاریخی بونه دأشت. چون آمو همیشک اوشؤنˇ وینی مۋ بیم. هرگی ونهشتیم أمهٰ‌ره گردنی گب بزنن. گردنی گب زأن یه طرف ؤ گردنه بئن یکی بؤ. هینˇ وأسر وختی بتونسن یه مینه أمی سر سوارابون دئه بفأمسن بئترین مؤقع هیسه تا خو جاجیگهٰ سیفتانن. پس دس به کار وکتن ؤ همه جا چؤ تودأن گه گیلکؤن ایتؤرن ؤ‌اوتؤرن ؤ گیلکؤنن چون خؤره ای بازی مئن بازنده دئن تسلیم وکتن.

دئه مارؤن خو زأکؤنه گیلکی نیاموتن، دئه ونهشتن گه زأکؤن گیلکی گب بزنن. اگر نئسأبی شیون ؤ مم‌ولی ؤ جکتاجی ؤ ایشؤنˇ جوری آدمؤن مألوم نوبؤ هسهٰ دئه کسی گیلکی گب بزه‌بی یا نأ. ولی ای گتˇ مردؤنˇ دؤنی گیلکی هلئه نفس کشنه ؤ یته نسل یاته‌بوبئه گه خو أرمؤنه گیلک ؤ گیلکی دؤنن. دئه ترسˇ همرهٰ خؤره فارس دؤنخؤنن ؤ گولازˇ همرهٰ گونن گیلکن ؤ گیلکی گب زنن ؤ گیلکی نیویسن.

أمی نازبدأشته گیلکی (گه هزار سالˇ پسی هلئه نفس کشئه دره) هی نسلˇ همرهٰ تونه سرپا بئسه ؤ هنده جؤنأگیره ؤ تونه ای خشن دونیا مئن سینه راستاؤنه ؤ بگون مهٰ‌رن هیسأم. مهٰ‌ره جخترأندین.

أمی وظیفه اینه گه ایشؤنˇ جی حمایت بؤنیم ؤ خورهٰ‌نی گیلکی یاور ببیم. تا أمی زأکؤن أمی موسؤن خو پئر ؤ مارˇ جی ایراد نئیرن گه چهٰ‌ره أمهٰ‌ره گیلکی نیاموتید تا آمو أندی عذاب نکشیم؟

شیمی زأکؤنه گیلکی بیاموجین تا گیلکی بزیوه.

 

دامون لتریج (مهرشاد مهدی‌زاده)

 

18/7/1588 (امیرما)

رحمینی بال

رحمینی بال

 

گلٚ سر نیشتی

دیوارهٰ تکأدأی

هر کسی تی ورأجی رتا بونه

گونه آخی

طفل مأسومهٰ بیدین

بعضی‌ئن هنن تهٰ‌ره پول هدنن

بعضی‌ئن بؤرن تهٰ‌ره شام هدنن

بعضی‌ئنٰ‌ن خالی تهٰ‌ره دیل سوجأنن

تهٰ‌ره فرقی نکونه

خؤنده شأنه اینه تی چوشمؤنأجی

اون چی گه خنی شاید نرمٚ بالش

شایدن گرمٚ دوآج*

یته بال گه تی سرهٰ دسأسینه

تهٰ‌ره قوربان صدقه بشون تی دیمهٰ خوشأده

 

سرهٰ سنگٚ سر بنی

ولی او رحمینی بال

تی سرٚ سر نأبون

دونیا مئن هین وسسه

.

.

*دوآج=لحاف

دامون لتریج

7 امیر ما 1588- 1011

اولویت‌های هویت‌خواهی کدام‌اند؟

خودا نؤمی

 

امروز اکثریت جوانان گیلک/گلک (روی سخنم با گیلانیان، مازندرانیان و گلستانیان است که هنوز گیلک/گلک در آن نفس می‌کشد) از هویت خود گریزان و علاقه‌مند به هویت حاکم بر سرزمین ایران شده و از نامیدن خود به نام گیلک/گلک طفره رفته و نامیده‌شدن به نام گیلک/گلک را برنمی‌تابند.

اما به راستی چرا؟ چرا بایست از گیلک/گلک بودن خود بگریزیم. آیا این گریز دلیلی جز ضعف و کمبود (یا نبود) اعتماد به نفس دارد؟

مگر نه این‌که ما تاریخ گیلکان را ورق‌پاره‌ای بی‌ارزش قلمداد می‌کنیم که ارزش بازگویی و یادآوری ندارد؟ مگر نه اینکه صحبت از دربار حکام سرزمین کاسپین (که عاری از آن زرق و برق خوانده شده در دربار امپراطوری‌های بزرگ است) خسته کننده و دل‌زننده است؟ مگر نه این‌که صحبت از کشورگشایی‌های سلاطین دیگر نقاط برای ما جذاب است؟ اما چرا این‌همه به کشورگشایی و کشتار علاقه‌مندیم و از نوع زندگی مردم در سرزمین کاسپین دل‌زده هستیم؟

مگر نه این‌که ما زبان گیلکی/گلکی را لهجه یا (با کلی تخفیف) گویشی از زبان فارسی می‌دانیم که تنها به درد شوخی‌های کوچه و بازار و جک و تمسخر می‌خورد اما نمی‌توان با آن یک متن ادبی پرمحتوا، یک رمان، یا حتی یک خبر نوشت و خواند و برای خواندن و نوشتن به گیلکی/گلکی حتمن باید واژه‌های فارسی را در میان نوشتار به کار برد؟ مگر نه این‌که ما به زبان فارسی با آن‌همه تاریخ ادبیات غنی و آن‌همه شاعر بلندآوازه بیشتر عشق می‌ورزیم تا به شعرای درجه دو و سه گیلکی/گلکی که اصلن نمی‌فهمیم‌شان؟ مگر نه این‌که زبان گیلکی/گلکی مشمئزکننده و زبان فارسی دل‌رباست؟ مگر نه این‌که فعالین حوزه‌ی فولکلور هم زبان گیلکی/گلکی را لهجه‌ای از زبان فارسی می‌دانند؟ و مگر نه این‌که باید متحد بود؟

پس دیگر چه نیازی به زبان گیلکی/گلکی که تنها عده‌ای قلیل قادر به سخن گفتن به آن‌اند؟ همه‌گی یک‌صدا و یک‌پارچه برای مرگ آن جشن بگیریم و به دست خود به خاک بسپاریمش.

اما امروز عده‌ای از جوانان همراه با جوانان دیروز قدم در راهی گذاشته‌اند که بتوانند از هویت گیلکی/گلکی پاسداری کنند. زبان گیلکی/گلکی را باز به جامعه بازگردانند و با آن تولید محتوای علمی و ادبیِ غنی کنند.

اینان بدون چشم‌داشت و تنها از سر عشق و علاقه به فرهنگ گیلکی/گلکی توان خود را بر این کار نهاده‌اند تا شاید بتوانند دیگرانی را از هویت گیلکی/گلکی خود گریزانند یا بر اثر سهل‌انگاری آن‌را فراموشیدند با هویت خود آشنا کرده و با خود همراه کنند؛ تا دیگر روزی نباشد که غم مرگ زبان و فرهنگ (کمتر از زبان) گیلکی/گلکی را بخوریم.

اولویت ما برای فعالیت‌های‌مان چه باید باشد؟

نگاه تک‌بعدی به گسترش زبان؟

نگاه افراطی به معرفی تاریخ؟

نگاه تؤأم با حسرت به زندگی گذشته‌گان؟

چشم‌داشت به کمک‌های دولتی؟

 

نگاه تک‌بعدی به گسترش زبان؟

 

اگر فعالیت تنها پیرامون زبان گیلکی/گلکی و گسترش آن در میان مردم (مخصوصن قشر به اصطلاح تحصیل‌کرده) باشد چه می‌شود؟

آیا اگر تمام مردم سرزمین کاسپین به زبان گیلکی/گلکی بگویند و بنویسند و بخوانند همه چیز درست می‌شود؟ اگر رادیو و تلویزیون تمام مدت به گیلکی/گلکی برنامه تولید و پخش کند؛ اگر تمام تبلیغات درون‌شهری و برون‌شهری گیلکی/گلکی باشد دیگر مشکلی نخواهد بود و گیلک/گلک زنده خواهد ماند؟

پاسخ من به این پرسش منفی‌ست.

در این صورت ما چند میلیون گیلک/گلک‌زبان داریم که فقط گیلک/گلک‌زبانند اما نمی‌توان گفت که گیلک/گلک‌اند.

همانگونه که در جهان میلیون‌ها انگلیسی‌زبان داریم. اما آیا تمام انگلیسی زبان‌ها خود را انگلیسی می‌دانند و فرهنگ خود را مرتبط با فرهنگ انگلستان؟

همانگونه که امروز ساکنین شهر تهران عمومن به زبان فارسی حرف می‌زنند اما آیا خود را و فرهنگ خود را وابسته به فارس (یا تهرانی یا هر نامی که شما می‌پسندید) می‌دانند؟

مسلمن پاسخ منفی‌ست.

زیرا که زبان به خودی خود فرهنگ نیست. درست است که زبان، جهانی‌ست و لازمه‌ی معرفی‌ هر فرهنگی اما زبان مساوی فرهنگ نیست بلکه تنها شاخه‌ای از شاخه‌های آن است (و البته از شاخه‌های مهم آن)

 

نگاه افراطی به معرفی تاریخ؟

 

اگر تمام همّ و غمّ ما برای معرفی تاریخ سرزمین کاسپین به جوانان و سالخورده‌گان باشد چه؟

با توجه به تجربیاتی که در این چند ساله کسب کرده‌ام می‌توانم بگویم که نگاه بیش از حد (حتی ۱% بیش از حد اعتدال) به تاریخ سرزمین کاسپین تنها و تنها باعث آغاز و ادامه‌ی تنش و درگیری‌های مختلف بین تمام اقوام فلات ایران خواهد شد که نه تنها سودی حاصل ساکنین این دیار نخواهد کرد بل‌که سراسر زیان و پیش‌زمینه‌ای برای نابودی هم‌زیستی چند هزار ساله‌ی مردم شرق کهن است.

دید ما به تاریخ نبایست از نوعی باشد که پان‌تورک‌ها و پان‌فارس‌ها و ... به تاریخ می‌نگرند؛ که تمام دنیا و افتخارات جهان را متعلق به خود می‌دانند.

تفاخر به تاریخ چیزی جز گم‌شدن از حال و بازیچه‌شدن در چنگال استعمار ندارد. اگر همان‌گونه که امروز پان‌فارس‌ها (یا پان‌ایرانیست‌ها) به گذشته و باستان می‌نگرند به تاریخ بنگریم و در نتیجه جمعیت کثیری از هم وطنان خود را (اعراب) به باد ناسزا بگیریم؛ چه چیز مثبتی دارد؟ چرا ما باید بخواهیم همان مسیر پوسیده را طی کنیم؟

چگونه ممکن است افغان‌ها که تا چند قرن پیش جزئی از این خاک بودند چنین مورد تنفر قرار بگیرند؟

پس تاریخ، فرهنگ با خود به هم‌راه نمی‌آورد بل‌که آن‌گونه که پیداست نگاه به تاریخ باعث تشویش اذهان و گم‌کردن راه است.

اما نمی‌شود از تاریخ نیز غافل شد. تاریخ و گذشته‌ی تاریخی نوعی اعتماد به نفس در مردم ایجاد می‌کند که باعث هم‌بستگی و اتحاد بین مردم خواهد شد.

اما اتحاد به چه قیمت؟

تا چه میزان می‌شود به تاریخ اعتماد کرد که بر مبنای آن بخواهیم ایجاد هم‌بستگی کرد.

به عنوان مثال آیا به راستی مرداویج پادشاهی بوده که لایق تعریف و تمجید باشد؟

آیا به راستی مازیار قهرمان است؟

آل‌بویه تا چه میزان خدمت‌گذار بودند؟

پس در مقابل تاریخ باید چه کرد؟

پاسخ من به این پرسش خواندن (و فقط خواندن) تاریخ بدون حبّ و بغض و پیش‌داوری و سیاه و سفید سازی‌ی افراد است.

می‌بایست دانست که ساکنین سرزمین کاسپین در مقابل شخصیت‌های تاریخی دیگر (پارسیان، یونانیان، اعراب، مغولان، روس‌ها و ....) چه برخوردی داشته‌اند و نتیجه و بازخوردِ برخوردشان چه بوده و چه شده‌است.

اما نبایست آگاهی ما از تاریخ منجر به تنفر ما از دیگران باشد چون به همان شیوه دیگرانی خواهند بود که از رفتار گذشته‌گان ما ضربه خورده‌اند و از ما کینه به دل خواهند گرفت.

اما کینه‌ورزی تا به کی؟

وقت آن نرسیده که از گذشته‌پرستی دست کشیده و به آینده‌سازی بکوشیم؟

وقت آن نرسیده که از جنگ‌های قومی و قبیله‌ای و نفرت‌پراکنی‌های تاریخی دست‌برداریم؟

وقت آن نیست که به صلح و هم‌زیستی‌ی مسالمت‌آمیز با یک‌دیگر (همان‌گونه که در هزاره‌های قبل بودیم) برسیم؟

 

نگاه تؤأم با حسرت به زندگی گذشته‌گان؟

 

امروز شاهد دیدگاهی هستیم که در آن به گذشته‌های دور (و البته تار) چنان عاشقانه و دل‌سوخته می‌نگریم که انگار امروز و فردایی وجود ندارد؛ و خواهان بازگشت به همان دوران طلایی گذشته‌های دور هستیم که ما بودیم و کسی نبود.

متأسفانه چنان از حال، و ساخت آینده‌ای مناسب دوریم، و دچار روزمره‌گی و غرق در گذشته، که هرطور می‌خواهند ما را می‌دوشند و ما هم، چون بره‌هایی آرام و رام هم‌نوا و هم‌گام با «پیش‌کله» که کفتاری‌ست در لباس «بز»، تن به بردگی داده و خود به همان راهی می‌رویم که او می‌خواهد.

مگر نه این‌که گذشته‌ی باستانی بسیار زیبا و خوب و دل‌ربا و فرح‌بخش بود؟ پس چرا کاری نکنیم که امروز و فردایمان هم به ما‌نند دیروزمان زیبا شود؟ آیا با کنج اتاق نشستن و نق‌زدن‌ و هتاکی و فحاشی به زمین و زمان و  دشمن‌سازی دردی دوا می‌شود؟

کمی به خودمان بیاییم و ببینیم که به کدامین سو می‌رویم. ببینیم که جهت‌مان کدام طرف است. کارمان آیا به افزایش آگاهی و بیدارسازی خلق کمک می‌کند؟ حرفی که می‌زنیم، شعری که می‌گوئیم، موزیکی که می‌سازیم، داستانی که می‌نویسیم. ببینیم این‌ها به درد چه کسی می‌خورد.

 

چشم‌داشت به کمک‌های دولتی؟

 

آیا می‌توان از دولت برای علاقه‌مندسازی مردم (مخصوصن جوانان) به هویت گیلکی انتظار کمک داشت؟ آن‌چه مسلم است پاسخ به این پرسش منفی‌ست. چه، وقتی در همین امسال صحبت از آموزش زبان مادری (نه آموزش به زبان مادری) در مدارس شد فرهنگستان زبان فارسی و فعالان در این زمینه صدای مخالفت‌شان به آسمان رسید که این نقشه‌ی استکبار است و نتیجه‌اش نابودی‌ی زبان فارسی و تجزیه‌ی کشور و الخ.

نیروهای دولتی الحمدلله سرشان شلوغ‌تر از این حرف‌هاست که به (به قول خودشان) خرده‌فرهنگ‌ها اهمیت داده و برای حفظ آن‌ها بکوشند.

نمی‌توان انتظار یاری از دولتی داشت که مسئولین آن «دم» از اتحاد^۱ می‌زنند.

نباید چشم امید به دولت‌ها داشت. دولت‌ها همه به فکر منفعت خویش‌اند. ما می‌بایست خودمان آستین‌ها را بالا زده و تلاش را بیآغازیم. ابتدا از خود و اطرافیان و سپس دامنه‌ی آگاهی‌بخشی را گسترش دهیم. با روی خوش از تاریخ و فرهنگ و زبان شیرین خاصمان (که در عین تفاوت‌ها، تشابهاتی نیز با دیگر فرهنگ‌ها دارد) به دیگران بگوییم و آن‌ها را نیز به هویت فراموشیده‌شان آگاه و علاقه‌مند سازیم.

می‌بایست خود گروه گروه دست به فعالیت بزنیم، در تمام زمینه‌های ممکن، تا ناآشنایان آشنا و فراموش کرده‌گان به یاد بیاورند. تا هویت گیلک همچون ققنوس از خاکستر خویش برخیزد و جان دوباره بگیرد.

عزیزان امروز روز تلاش و کار است بایست «کوتوات» کرد. باید از جان مایه گذاشت. باید خواند و خواند و خواند و نوشت. باید گفت. با نشستن و غر زدن و فحاشی کاری درست نمی‌شود هیچ، بل‌که آن‌ها که علاقه‌کی دارند نیز فراری می‌شوند.

از خودمان بیآغازیم. چند درصد در طول روز به گیلکی سخن می‌گوییم؟ آیا هم‌سخن گیلک داریم؟ اگر نداریم آیا نمی‌شود با خود به گیلکی گفت‌وگو کرد؟ چقدر در روز به گیلکی مطالعه داریم؟ چقدر از تاریخ سرزمین کاسپین آگاهیم؟ چقدر دیگران ترغیب به گیلکی‌گویی می‌کنیم؟ چقدر دیگران را با تاریخ سرزمین کاسپین آگاهاندیم و می‌آگاهانیم؟ و ...

به خودمان بیاییم

دامؤن لتریج

20 شریر ما 1588

 

پ.ن: برخی از دوستان گفتند که باید اولویت را در خانواده قرار داد و از خانواده آغازید، امّا متوجه نشدم که خانواده را باید چطور آگاهاند؟

1- اتحاد یعنی چه؟

اتحاد از وحدت می‌آید و به معنای یکی شدن است؛ و یکی شدن به معنای محو شدن و حل شدن همه در یکی‌ست.

یکسان‌سازی‌ی فرهنگ‌ها یعنی فرهنگ حاکم و غالب بماند و دیگر فرهنگ‌ها (که از آن به نام خرده فرهنگ یاد می‌کنند) در فرهنگ غالب ذوب شوند، نتیجه‌ی این اتحاد مرگ فرهنگ‌هاست یا به عبارت بهتر به کنج موزه رفتن آن‌ها و آثارشان.

یکسان‌سازی‌ی فرهنگ‌ها باعث رنجش دیگر فرهنگ‌ها شده و به موجب آن شرایطی به وجود می‌آید که ممکن است بسیار خطرناک و زیان‌بار باشد. می‌تواند باعث جدایی‌طلبی و استقلال‌خواهی‌ی فرهنگ‌های مغلوب و زیرفشار قرارگرفته‌شده گردد و در نتیجه تمام تلاش برای وحدت ملی را به نابودی بکشاند و حتی شرایط منطقه را بدتر از چیزی که هست.

 

هوادار

مو «هوادار*» نیم تی موسؤنم، تی موسؤن
تی موسؤن شبنده‌روز، پولˇ رئه پاگل‌دکؤن

چره پولˇ وستی وأ جؤن کندن؟
سره هر ناکسˇ ور جیر هردن؟

چره وأ بودؤبی تا کم نیأری
هیکسن تی درده گوتن نیأری؟

همیشک وستی تو حق‌رافا وکی؟
حق‌خازی رئه هی ای‌را اورا دکی؟

همیشک وستی تی حق گؤزمالابون؟
تترج وستی گه حق‌گو لالابون؟

چندی وأ چا دله شیون بکونی؟
چندی وأ تی گبه تی دیل دکونی؟

هی بنیش تا هی ته‌ره گوله بنن
نیشته‌بؤر دوخؤنی یاورؤن هنن؟

نیشته‌بؤر هیچ‌کاری رچ در نیأنه
ای سیا سرؤنهٰ‌نی سر نیأنه

ویریسأن‌ئبه وأ دؤنش بدأری

تا نودؤنی چی خنی

تا نودؤنی چوته تی حققه خؤرن

چوته خأن حق‌خازی بؤنی؟

کو حقه خأن هگیری؟

حق خؤرؤن دؤنن ؤ تی حققه خؤرن

نودؤنسه خأن چی بؤنی؟

هچی موشت نکون تی دسسه

کس به کس ندی تی گازه

وأ بودؤنی چی خنی

بودؤنی تونی تی حققه هگیری

نودؤنسه‌بؤر ویریسی ته‌ره شاندزی دنن

پس بودؤن چی خأنی

دؤنسه پسی

تی دسؤنه موشتا کون

ایمه حق‌خازی بکون

دؤنسه‌بؤر

ایته حق‌خازی بکون

شور بنه شوعور ننابون

همه کار سس وکنه

 

وا بودؤنی چی کونی

وأ بودؤنی چی خنی

دامون لتریج

موردال ما شیشم 1588

* اشاره به شیون شعر

ورف

یته خوجیر وؤت سوهئل حیدری جی

راس گوتأ ولی دورؤم گوت
می هیسابکه گوت, راس گوت
خو خبری گوت, راس گوت
گوت ورف بومابؤ 1متر، راس گوت
کیل بزأبؤم 200متر، دورؤ گوت
گوت مو فقیر آدمم, راس گوت
خوجیر آدمم, راس گوت
دست ؤ دلباز آدمم, دورؤ گوت
همه دؤنسن این چرسه تابلو بؤ، دورؤ گوت
گوت مو سختی بدئه آدمم, راس گوت
گوت ایمه این ده چی بؤ
هوته خودا خودا گوت, ناشوکری گوت
بؤتم مو بؤگوت تو نه, تی کار نیه, راس گوت
می کار نبؤ، هرچی بؤ ورفˇ سرˇ جی بؤ
دارˇ کمر بیشکسته بؤ گوت
می کمر بیشکسته, دورؤ گوت ولی راس بؤ
اینه کمر بیشکسته بؤ
گونن هنده خأنه, ورف بیه, پارسال موسؤن, ورف بیه
راس گونن یا دورؤ، خودا دؤنه, خودا بؤنه, ورف نیه, پارسال موسؤن, ورف نیه
اگرم بومأ بدأ بیه, عیب ندأره شادیه
گوت شادی مگه دار بونه, امره ره پول بونه
بؤتم برأ وابدی, پوله خأن چیکار؟ جا بدی؟
گوت زندگی برار خرج دأره
بؤتم برأ راس گونی, امما چره خرج دأره
خرج دأره گه رأحت ببی، راحتی جی شاد ببی
گوت مو، بؤتم ده تو نه, ایسه مو
بیشتؤو نیان چی گونم! هرچی گونم راس گونم ...
زندگی شغل ؤ پول نیه، هیسأن ره برده بؤؤن قبول نیه