ایالات متحده ی شرق (بخش دوم)

خودا نؤمی

 

پیشگفتار: حرف هایی بود که باید زده می شد و بالأخره فرصتی دست داد تا نوشته شود و نشر یابد. اما برای جلوگیری از خستگی و فرار از متن طولانی در چند بخش این گفتار را منتشر می کنم تا با حوصله و علاقه ی بیشتر بخوانیدشان.

 

پیشگفتار بخش دوّم: می توانید از این جا بخش اوّل را بخوانید.

امّا در این بخش نگاهی انتقادی می اندازیم به مفاهیم راسیسم، ناسیونالیسم و ... .

 

«راسیسم با اصل برتری نژادی، از نظر تئوری ملاک وحدت اجتماعی یک ملّت را در نژاد سراغ می کند و اصولن تمام فضائل فردی و اجتماعی انسان را تجلیات ذاتی نژاد وی می شمارد.

در این مکتب، هنر، اندیشه، ارزش های اخلاقی، نقش تاریخی، نبوغ و فرهنگ سازی انسان ها همه تراوش های طبیعی و جبری خصوصیات نهادی و اولیه ای ست که خدا یا طبیعت، به نسبت های متفاوت – و در برخی صفر – در ساختمان ذاتی نژادهای گوناگون بشری به ودیعه نهاده است.»¹⁶

«انترنایونالیسم راستین که بر بنیاد اومانیسم استوار است با نفی شخصیت ملّت ها و نژادها و امت ها و محو استقلال و اصالت فرهنگ ها و نهی آزادی ایدئولوژی ها و تنوع راه و رسم ها و تجربه ها و تحمیل استانداردهای ثابت و قالب های پیش ساخته ی یکنواخت فرهنگ و اندیشه و هنر و ادب و شیوه ی زندگی و تیپ اجتماعی و خصلت اخلاقی بر همه ی بشریت تحقق نمی یابد، بلکه، هنگامی به راستی تحقق می یابد که هر ملّتی به جای آن که از ذخایر غنی تاریخش بگسلد و فرهنگش را از دست بدهد و خصائلی را که به وی شخصیت انسانی و معنای وجودی می دهد از خود ساقط کند و به تخلیه از خویش دچار شود و در نتیجه شبحی از انسان شود که انسان بودن را از درونش بیرون کشیده اند، بر عکس، هر ملّتی با تاریخ راستین خود پیوند گیرد و از ذخایر غنی فرهنگی خویش تغذیه کند و به فطرت اصیل و طبیعی خویش بازگردد و از بیماری الینه شدن فرهنگی شفا یابد و به کشف مجدد خویش نایل آید و بر روی دو پای خویش به ایستد و قدرت آن را بیابد ک خود ببیند و خود تجزیه تحلیل کند و خود قضاوت نماید و از این طریق، به دو خصلت ممتاز انسانی رسد که یکی صاحب رأی بودن است و دیگری صاحب اراده بودن و این دوتا یعنی انسان!»¹⁷

«ناسیونالیسم یا ملّی گرایی در ذات خود نه تنها هرگز نتوانسته و نمی تواند موجبات سربلندی و قدرتمندی کشور را فراهم کند که برعکسِ آن، منجر به تجزیه و فروپاشی کشور می گردد. چنانکه نمونه های آن در آلمان و یوگسلاوی/سربنیتسا و سودان و جاهای دیگر دیده شده است. فروپاشی هایی که همراه با جنایت های علیه بشر بوده است.

از سوی دیگر، ناسیونالیسم نمی تواند منجر به همدلی و اتحاد میان مردم شود. چرا که ناسیونالیسم یا ملّی گرایی در ذات خود متکی بر انگاره های برتری طلبی نژادی و زبانی و جز آن است و هر کدام آنان برای خود شخصیت ها و واقعه های محبوب و مقدسِ معمولن در تعارض و تضاد با یکدیگر قرار می گیرند و موجبات انشقاق و گسست میان مردم را فراهم می سازند.

این معضل در حالی حادتر و نگران کننده‌تر می‌شود که اصولاً ملّی‌گرایی هویتی یکپارچه و یگانه نیست و انواع گوناگونی از ملّی‌گرایی بر اساس ملّت‌های واقعی یا وهمی‌ای که به ادعای آنان در یک کشور وجود دارد، به وجود می‌آید. در این حالت، گروه‌های گوناگون ملّی‌گرا هر کدام مطابق با میل و سلیقه خود بر بخشی از اقوام یا زبان‌ها و فرهنگ‌ها و شخصیت‌ها و توتم‌های تاریخی تکیه می‌کنند و بخشی دیگر را نادیده می‌گیرند و «جنگ هفتاد و دو ملّت» به راه می‌اندازند. برای نمونه می‌توان از ناسیونالیست‌های آریاانگار، ترک‌انگار، عرب‌انگار و جز آن یاد کرد که نه تنها دستاوردی در همبستگی و اعتلای کشور (و حتی سرزمین مورد نظر خود) نداشته‌اند، که بذر نفاق و نفرت را در دل اشخاص بسیاری کاشته‌اند. بخصوص ناسیونالیست‌های آریامحور و متّکی به مفهوم«نژاد آریایی» که پس از نسل‌کشی‌های جنگ دوم جهانی در میان ملّی‌گرایان جهان صاحب زشت‌ترین و منفورترین چهره‌ها شده‌اند. به طوری که دانشمندان جهان ترجیح داده‌اند که تا جای ممکن از اصطلاح منفور «آریایی» استفاده نکنند و مثلاً زبان‌شناسان اصطلاح «زبان‌های هندواروپایی» را به جای «زبان‌های آریایی» وضع کرده‌اند.»¹⁸

«ملّت گرایی (ناسیونالیسم) نظریه ای ست سیاسی با اثرات اقتصادی و فرهنگی که در اروپای غربی بر اثر پیدایش شیوه ی تولید سرمایه داری همراه با توسعه ی استعمار سرمایه داری به سوی راست کشیده شد و از شعارهایی چون آزادی، برابری، برادری و صیانت از حقوق بشر جدا گردید و براساس فرضیه های نژادی، ایدئولوژی راهنمای استعمار سرمایه داری شد. پایگاه اجتماعی ناسیونالیسم در این کشورها طبقه ی سرمایه داری ملّی استثمارگر و استعمارگر بود (و هست). ملّت گرایی در مستعمرات هم مانند ملّت گرایی در کشورهای سرمایه داری استعماری نظریه ای ست سیاسی با ابعاد و اثرات فرهنگی و اقتصادی. ما در جوامع مستعمراتی با دو نوع ملّت گرایی که از نظر بافت و محتوای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی کاملن با یکدیگر مغایر و متفاوتند و در تضادی آشتی ناپذیر قرار دارند سر و کار داریم: یک ملّت گرایی طبقات حاکم و استثمارکننده، و دیگری ملّت گرایی طبقات محروم و استثمارشونده.

ملّت گرایی طبقات حاکم، بر فرضیه های نژادی استوار است. این ملّت گرایی متجاوز است و مدعی برتری نژادی و فرهنگی بر سایر اقوام؛ اما در همان حال حاضر است برای حفظ امتیازات مادی طبقاتی خود، بر ضد قومی که بدان تعلق دارد با استعمارگران و متجاوزان خارجی همکاری کند که در خدمت آن ها قرار گیرد.

اما ملّت گرایی طبقات محروم ربطی به فرضیه های نژادی ندارد و در مستعمرات، تحت شرایط سلطه ی اقصادی، سیاسی و فرهنگی استعمار سرمایه داری با خواست آزادی از فقر و ستم طبقات محروم و استثمارشونده در هم می آمیزد، به چپ کشیده می شود، مدافع و خواستار رهایی از سلطه ی استثمارگران داخلی و استعمارگران خارجی است. در این ملّت گرایی مبارزه ی طبقاتی و مبارزه با استعمار طبقات محروم یک وحدت را می سازد. ملّت گرایی طبقات محروم در جوامع شرقی ادعای برتری بر اقوام دیگر را ندارد.¹⁹

ملّت گرایی نژادی طبقات حاکم در جوامع شرقی گذشته ی «پرافتخار» خود را در تاریخ شاهان و شرح فتوحات نظامی و اسارت اقوام دیگر می بیند، در حالی که ملّت گرایی طبقات محروم هویت خود را در نهضت  های ضد ستم که در طول تاریخ در سرزمین های شرقی جریان داشته می یابد»²⁰

«در پایان اضافه می کنم که عبارت «ملّی گرایی» با هیچ یک از مفاهیم متعدد «ملّت» و «ملّی» که در هر حال بر «اجماع» دلالت می کند، سازگاری ندارد. چرا که ناسیونالیسم و ملّی گرایی متکی بر برترانگاری های نژادی-زبانی و نفرت پراکنی میان مردمان و فرهنگ های گوناگون است. ملّی گرایی تا کنون نه تنها به همبستگی و همدلی میان مردم منجر نشده که موجب تشدید تفرقه ها و تنش های قومیتی شده و ممکن است شکل افراطی آن راه را برای تجزیه ی ایران باز کند. به خصوص که از یک طرف، شکل واحد و گرایش یکسانی از ملّی گرایی وجود ندارد و ملّی گرایی های متنوعی براساس ملّت های موهوم و مفروض موجودیت دارند؛ و از طرف دیگر، تجربه نشان داده برخی از ملّی گرایان تمایل و انگیزه های مهارنشدنی و شدیدی به سرکوب در هر شکل ممکن آن دارند. از همین روی است که پس از فجایع ناسیونالیستی قرن بیستم، کشورهای غربی از به کارگیری لغت National اکراه دارند و کمتر آن را به کار می برند.»²¹

«... سال هاست به این بحث بی حاصل دامن زده می شود که فرهنگ کدام کشور شرقی بالاتر است، شخصیت های فرهنگی و علمی دوره های تاریخ شرق در کدام یک از شهرها یا روستاهای سرزمین های شرقی متولد شده اند، این شهرها یا روستاها درقرون گذشته بخشی از  کدام کشور محصوب می شده و امروزه از کدام کشور است، با تغییر مرزهای سیاسی، اداری و نظامی در حال حاضر این مفاخر را جزو کدام قوم یا «نژاد» باید دانست، و ... . بحث بر سر این است که کدام یک از اقوام شرقی یا «نژاد»ها به تنهایی در دوران باستان «مشعل دار فرهنگ جهان» بوده است، بی آن که به این حقیقت تاریخی قابل اثبات توجهشود که فرهنگ شرق در همان دوران باستان و از همان دوران باستان، یک فرهنگ مرکب بوده و تمام اقوام شرقی در ترکیب، رشد و تکامل و توسعه ی آن شریک بوده اند و در این روند چند هزار ساله ی تاریخی، قومی را بر قومی دیگر مزیتی و برتری نیست و در شرق فرهنگ قومی «خالص» نداشته و نداریم.

چنین تفاخر و غروری محدود به یک قوم و گروه در جامعه بزرگ شرق نیست و در ملّت گرایی نژادی، طبقات حاکم در همه ی جوامع شرقی شریک و سهیم اند.

تحت نفوذ چنین تبلیغات و تلقیناتی که سال ها سابقه دارد، هریک از اقوام شرقی خود را «مرکز» و دیگر اقوام را «پیرامون» می داند و اگر هم در مواردی سخن از اتحاد و همبستگی اقوام شرقی به میان می آید سخنگویان و چاووشی خوانان هر قوم بر «مرکزیت» و بر این اساس بر «رهبری» خود اصرار می ورزند و خواستار آنند که دیگر اقوام به «مام وطن» که از هم گسیخته بپیودند و حوزه ی حکومت یک قوم خاص (و در حقیقت یک طبقه ی حاکم معین) تا مرزهایی که براساس فرضیه های سست یا داستان ها و افسانه ها تعیین شده توسعه یابد.»²²

«بسا جالب و شگفت است که به رغم تمامی تبلیغات استعماری تفرقه انگیز و تلاش هایی که برای گسست اتحاد میان مردم انجام شده است و می شود، این مردم رنج کشیده و خسته از ظلمِ روزگار، بنا به فرمان قلبی خود که از تجربه های تلخ و شیرین و خاطره ی تاریخی کهن و مشترک ریشه می گیرد، نه تنها مفاهیم جدید و تحمیل شده به واژه ی ملّت را نپذیرفتند و به کار نگرفتند، که آن را خمیر کردند و دوباره پیمانه زدند. آنان مفاهیم ناسیونالیستی و شبه نژادی و وارداتی بار شده بر واژه ی «ملّت» را نادیده گرفتند و آن را تبدیل به مفهوم انسان گرایانه ای کردند که عینن معادل با معنای «مردم» دلالت بر گروهی از آدمیان فارغ از هرگونه تعلقی می کرد. مثلن می گفتند:[ملّت در صف شیر ایستاده!]»²³

«از نظر انسان‌های روشن‌بین قرن بیستم، تمام فاتحین جهان را باید با یک معیار سنجید. فکر تسلط بر ملل دیگر همیشه ناپسند بوده است و دفاع در مقابل مهاجم یک عمل شریف و نجیب. پس جهانگشایان هرگز درخور ستایش نیستند. خواه متعلق به قبیله‌ی ما بوده باشند و خواه قبایل دیگر.

باری، پان‌عربیست‌ها، پان‌ایرانیست‌ها و پان‌تورکیست‌ها و پان‌های دیگر از این قبیل هرگز قادر نیستند گرهی از کار ملل آسیایی بگشایند. اینان سنگریزه‌هایی هستند بر مسیر گردونه‌ی تاریخ و عروس‌هایی هستند که خیمه‌شب‌بازان روزگار در بعضی شرایط مساعد روی صحنه می آورند. حال آن‌که تاریخ نه بر خیمه‌شب‌بازان ابقا خواهد کرد و نه بر عروسک‌هایشان.»²⁴

 

 

16. بازشناسی هویت ایرانی-اسلامی، بازگشت به خویشتن. علی شریعتی. ص 155

17. همان. ص 172

18. رضا مرادی غیاث آبادی. رنج های بشری. ص 162

19. که نوع نگاه ملّت گرایی طبقات حاکم در دوران اخیر در میان توده های محروم جامعه نیز مشاهده می شود.

20. شاپور رواسانی. مجله ی سیاسی-اقتصادی. شماره 151-152. در راه تشکیل ایالات متحده ی شرق. ص 55

21. رضا مرادی غیاث آبادی. رنج های بشری. ص 175

22. شاپور رواسانی. مجله ی سیاسی-اقتصادی. شماره 151-152. در راه تشکیل ایالات متحده ی شرق. ص 56

23. رضا مرادی غیاث آبادی. رنج های بشری. ص 170

24. علی رضا نابدل. مهد آزادی آدینه (تبریز). شماره ١٢٧٨. ٣١ تیرماه ١٣٤٥. ص ٦ و٧

 

 

ایالات متحده ی شرق (بخش اول)

خودا نؤمی

 

پیشگفتار: حرف هایی بود که باید زده می شد و بالأخره فرصتی دست داد تا نوشته شود و نشر یابد. اما برای جلوگیری از خستگی و فرار از متن طولانی در چند بخش این گفتار را منتشر می کنم تا با حوصله و علاقه ی بیشتر بخوانیدشان.

 

پیشگفتار بخش اوّل: در این بخش مدخلی پیرامون ملل شرق و تعریفاتی از واژه ی ملّت را عرضه می کنم.

 

تاریخ شرق کهن تاریخی ست پر خون، امّا آن چه که به ندرت از تاریخ شرق کهن گفته می شود انبوه آثار باستانی در جای جای این منطقه است که در نگاه اول این اندیشه را در ذهن بیننده متبادر می کند که سازندگان تمام این آثار یک گروه خاص می باشند، امّا پس از آگاهی از مکانِ یافت آثار، متوجه اختلاف مکانی بسیارِ این آثار شده ولی به سادگی از کنار این شباهت و بُعد مسافت گذشته و همچنان دل در گرو تنازعات سلاطین داریم.

به واقع این شباهت آثار در کاوش های انجام شده در گیلان، مازندران، قزوین، گلستان، خراسان، آذربایجان، کاشان، فارس، کرمان، خوزستان، ایلام، سیستان، کردستان و دیگر نقاط ایران و مناطق باستانی عراق، سوریه، افغانستان، ترکیه، قفقاز و ... از کجاست؟

گفته اند که آشوریان به هرجا هجوم می بردند آنجا را با خاک یکسان می کردند، سلاطین بابل در حق شکست خورده گان جنایت ها کرده اند، و جنایت ها در حق بشریت کرده اند؛ و در عین حال در کتب تاریخ هنر شاهد انبوه آثار منسوب به این ادوار در نقاط مختلف شرق کهن هستیم. حتّی در زمانه ای که سخنی از امپراطورهای جهانگشای جهان دار در صحنه ی تاریخ نبوده هم این تشابهات قابل رؤیت است. به راستی دلیل این تشابهات در کجاست؟

«اتحادیه ی کاسپین، اتحادیه ی ماد، اتحادیه ی اورارتو، اتحادیه ی ایلام و لرستان و ال پی در کنار مراکز تمدنی سیلک، کرمان، مکران، سیستان، زابلستان، خراسان و گرگان نوید یک اتحاد ملّی را در بخش بزرگی از این مجموعه می داد که بنا به دلایلی این اتحادیه ی درونی و مسالمت آمیز بیش از هزار سال به تأخیر افتاد و در قالب اتحاد اسلام نهایتن جلوه گر شد (با تمام کاستی ها و ضعف هایش) و جدا از این که نشان داد  که مردمان شرق کهن زمینه های اتحاد همگانی را دارند، تمدّنی برای جهان و آیندگان به یادگار گذاشت که با گذشته قریب به هزار سال همچنان می درخشد.

این اتحادیه ها پیرو شکوه و جلال افراطی مانند پادشاهان بزرگ و معروف تاریخ نبوده و تاریخ از ستیزهای درازمدت و سراسری بین آن ها پیش از هخامنشیان نشانی نمی آورد و بیش تر منازعات باستانی با تمدن های آشور و سومر و بابل در حوزه ی بین النهرین بوده است.»¹

واندنبرگ در اثر خود به نام باستان شناسی ایران باستان می گوید:

«قبلن ذکر گردید که ساکنین باستانی فلات ایران مردم صلح دوستی بودند در این مورد و در جهات دیگر، آن ها شباهت زیادی به معاصران و همسایگان خود در دره ی سند داشته اند. ظاهرن معلوم نیست این مردم در چه زمانی خصوصیات و عادات صلح طلبی خود را ترک و یا مجبور به ترک آن شده اند.»²

جان کرتیس در کتاب ایران کهن به این نکته اشاره دارد که از هزاره ی ششم تا هزاره ی سوم پیش از میلاد سفالینه های منقوش، از مشخصه های مکان های باستانی ایران است که شکل تزئین آن ها در بخش های مختلف متفاوت است؛ اما از سبکی واحد در ساخت پیروی می کنند که در برخی موارد با سفال های بین النهرین در غرب بی شباهت نیست.³

پروفسور عزت اله نگهبان در کتاب ارزشمند مروری بر 50 سال باستان شناسی ایران می گوید:

«... ممکن است به نظر برسدکه وجود کشمکش های مداوم و شدید و جنگ های سخت و خانمان برانداز بین اقوام مختلف که در تلاش استقرار یا سیادت بر دیگران بوده اند و یا زندگانی خاص خانه به دوشی و ایلیاتی و مهاجرت بر اقتضای فصول مختلف سال دلیل این وضعیت بوده و فرصت و فراغت استفاده از خط و کتابت را به آن ها نداده است؛ ولی وجود تپه های عظیم باستانی که بقایای استقرار آن ها را در این دوران در بردارد و از نظر هنر و صنایع بسیار غنی است، تا اندازه ای خلاف این مدعا را ثابت می نماید»⁴

در نقوش اشیاء باستانی موجود از بومیان ایران تا پیش از هخامنشیان هرگز کمترین ردی از نزاع بین انسان و انسان و به بند کشیدن و باج ستانی دیگران به دست نیامده است؛ و تمامی آن ها حکایت از ستایش زیبایی های زندگی، انتقال شادمانی و رقص و تحرک و در موارد بسیار نادری صحنه های شکار و نبرد با حیوانات واقعی و یا افسانه ای است.

باری ارتباط فرهنگی ساکنین فلات ایران و شرق کهن در ادوار مختلف تاریخ نشان دهنده ی پیوستگی دیرینه ی مردم منطقه و امکان اتحاد مجدد آن ها با یکدیگر است که نویدبخش ظهور تمدن درخشانی دیگر برای بشریت است.

متأسفانه در قرن های اخیر به دلیل منفعت طلبی استعمارگران و رهبران منطقه، مردم برای چیزی که نمی دانستند بارها به جان یکدیگر افتاده و خون های بیگناهان بسیاری ریخته شده و می شود و در این زمانه منطقه عرصه ی جریانات «پان» شده و همه سعی در متهم کردن همدیگر به جریانات برانداز دارند و این میانه آن چه از دست می دهیم امنیت است.

«این جنگ ها [– به قول دانشمندی⁵ -] عبارت بود از جنگ دو گروهی که با هم می جنگیدند، بدون این که هم را بشناسند و برای کسانی که با هم نمی جنگیدند، اما هم را می شناختند.»⁶

 

واژه ی ناسیون (Nation) از ریشه ی لاتینی Natio به معنای زاده شدن است.

 

از نظر دکتر داریوش آشوری:

«ملّیت و قومیت و وجدانِ قومی و وجدانِ ملّی یکسره با هم یکی نیستند. وجدان قومی هویت خود را در هم خونی و هم نژادی و هم زبانی و هم دینی و زیستن و بارآمدن در بستر فرهنگِ قومی می جوید، حال آن که وجدانِ ملّی اگرچه آن عناصر را گاه به درستی و ای بسا به صورت جعلی و زورکی در تعریف خود به کار می گیرد، اما عنصر ویژه ی آن تعلق داشتن به «دولتِ ملّی» یا قدرت برخاسته از ملّت است. به عبارت دیگر، اگر در تعریف قوم عناصر نژادی یا فرهنگیِ مشترک برشمرده می شود، در تعریف ملّت، به معنای امروزینِ کلمه، بیشتر عناصر سیاسی را باید در نظر گرفت که به پایه گذاری دولت ملّی مربوط است، یعنی نوع نظام قدرتی که بنیاد مشروعیت آن، در عالم نظر، بر هم رأیی مردم و شهروندان به زیستن در سایه ی یک قدرت سیاسیِ خودی است.»⁷

«قوم ها پدیده های طبیعی اند. باهمستان های⁸ انسان اند که هم چون هر پدیده ی طبیعی دیگر نه فرآورده ی خواست (اراده) جمعی اند، نه فردی. کسی یا کسانی برای پدید آوردن شان طرح ریزی نکرده است. اگرچع در اسطوره ها، قوم ها پدید آمدن شان را به خدا یا نیمه خدایی نسبت می دهند، چنان که در اسطوره های ایرانی. اما ملّت ها فرآورده های ایده های مدرن و خواست سیاسی مدرن اند. ملّت ها در فضای اقتصادِ صنعتیِ مدرن و در سایه ی قدرتِ دولتِ مدرن پدید می آیند و شکل می گیرند و می زیند؛ دولتی که می باید با سیاست ها و برنامه هایش ملّت را در جهت افزودن بر قدرت ملّی سازمان دهد.»⁹

«ملّت ها فرآورده های «مهندسی سیاسی»اند، براساس ایده های مدرن. ملّت ها فرآورده های دورانی هستند که انسان همه چیز را، یعنی تمامی طبیعت و از جمله خود را، از نو تعریف می کند.»¹⁰

«قوم های پیشین حافظه ی اساطیری قومی داشتند، اما ملّت های مدرن دارای حافظه ی تاریخی اند که دستاورد علم تاریخ و باستان شناسی مایه  های آن را فراهم می آورند و یا در زیر فشار قدرت سیاسی می باید بیاورند. تاریخ نگاریِ ملّی که می خواهد تاریخ ملّت را بنویسد و از سده ی نوزدهم در اروپا رواج یافته و سپس همراه با مفهوم ملّت و دولت ملّی به سراسر جهان راه یافته کارش ساختن و پرداختنِ تاریخ ملّی یا چه بسا جعل آن است یعنی نادیده گرفتن کثرت درونی واحدهای ملّی و چه بسا قربانی کردن آن در پای یک وحدت مکانیکی و یکپارچگیِ زوری. از این رو، یکی از کارهای هر رژیم نوآمده ای بازنویسی تاریخ است. تصور یک فرانسه یا آلمان یا ایتالیا یا روسیه یا ایرانِ ناب که بنیاد آن بر یک نژاد، یک زبان، یک فرهنگ، یک دین و سرانجام در مقام برآیند این ها همه، یک دولت باشد، بی هیچ درآمیختگی با عنصر «بیگانه» یک جعل تاریخی ست که سبب کوشش هایی نادرست و گاه مصیبت بار برای پالودن آن از هر عنصر «بیگانه» می شود. نمونه ی برین آن نازیسم است در آلمان و دیگر ناسیونالیسم های تنگ بینانه در سراسر جهان. از نمونه های آشکار این جعلِ تاریخ کوشش برای ساختن «تاریخ ملّی» برای کشورهایی همچون عراق است که تاریخ سیاسیِ «ملّی» آن ها در مقام یک کشور به یک قرن هم نمی رسد و گوناگونی قومی و فرهنگی و زبانی در آن ها آشکارتر از آن است که به ضرب هیچ «تاریخ ملّی» بتوان پوشاند.»¹¹

«هویت ملّی در رابطه با شهروندی یک دولت تعریف می شود، یعنی برخورداری از حقوق و حمایت های قانونی و نیز به جای آوردن تکلیف های شهروندی؛ و نه هیچ عامل فرهنگی، تاریخی و نژادی»¹²

 

و از نظر دکتر علی شریعتی:

«ملّیت، اساسن در تاریخ شکل می گیرد و نسل به نسل به میراث می رسد، نه این که از ذات نژاد سر زند. اختلاف نژادها نیز خود ساخته ی تاریخ است، نه این که – به زعم فاشیست ها و فیلسوفان نژادی همچون کنت دوگوبینو – تاریخ ساخته ی تشعشعات نژادها باشد.»¹³

«شک نیست روشنفکران و نویسندگان آن روز ما به خوبی می دانستند که ملّت لفظ دقیقی برای ترجمه ی ناسیون نیست ولی انتخاب این لفظ در ازای اصطلاح اروپایی آن، خود، نمودار اختلاف عمیقی است که میان تلقی معنوی و تلقی نژادی از این مکتب در نزد ما و غربی ها وجود داشته و دارد¹⁴ و این است که در برابر یک واژه ای که از اشتراک در وراثت فیزیولوژیک حکایت می کند، لفظی را برگزیده اند که اشتراک در شخصیت انسانی و محتوای معنوی را بیان می نماید و در حقیقت، بینش ما برای تعریف ملّیت، اصل اندیشیدن را به جای اصل زائیدن نشانده است و روح را جانشین خون کرده است.»¹⁵

 

1. ناصر پورپیرار. برآمدن هخامنشیان. ص 38 (با تخلیص)

2.  لوئی واندنبرگ. باستان شناسی ایران باستان. ص 134

3. جان کرتیس. ایران کهن. ص 6

4. عزت اله نگهبان. 50 سال باستان شناسی ایران. ص 432

5. گویا این دانشمند ماکس وبر باشد.

6. علی شریعتی. مجموعه آثار 22. مذهب علیه مذهب. آری این چنین بود برادر. ص 191

7. داریوش آشوری. ما و مدرنیت. ایران: از امپراتوری به دولت – ملّت. ص 177

8. اجتماع

9. داریوش آشوری. ما و مدرنیت. ایران: از امپراتوری به دولت – ملّت. ص 178

10. همان 179

11. همان. 180

12. داریوش آشوری. درباره ی هویت ملّی و پروژه ی ملّت سازی. ص 7

13. بازشناسی هویت ایرانی-اسلامی، بازگشت به خویشتن. علی شریعتی. ص 152

14. که متأسفانه امروزه تعریف ما هم از ملّت تعریف نژاد و خون و سایز جمجمه و ... است.

15. بازشناسی هویت ایرانی-اسلامی، بازگشت به خویشتن. علی شریعتی. ص 154