ایالات متحده ی شرق (بخش دوم)

خودا نؤمی

 

پیشگفتار: حرف هایی بود که باید زده می شد و بالأخره فرصتی دست داد تا نوشته شود و نشر یابد. اما برای جلوگیری از خستگی و فرار از متن طولانی در چند بخش این گفتار را منتشر می کنم تا با حوصله و علاقه ی بیشتر بخوانیدشان.

 

پیشگفتار بخش دوّم: می توانید از این جا بخش اوّل را بخوانید.

امّا در این بخش نگاهی انتقادی می اندازیم به مفاهیم راسیسم، ناسیونالیسم و ... .

 

«راسیسم با اصل برتری نژادی، از نظر تئوری ملاک وحدت اجتماعی یک ملّت را در نژاد سراغ می کند و اصولن تمام فضائل فردی و اجتماعی انسان را تجلیات ذاتی نژاد وی می شمارد.

در این مکتب، هنر، اندیشه، ارزش های اخلاقی، نقش تاریخی، نبوغ و فرهنگ سازی انسان ها همه تراوش های طبیعی و جبری خصوصیات نهادی و اولیه ای ست که خدا یا طبیعت، به نسبت های متفاوت – و در برخی صفر – در ساختمان ذاتی نژادهای گوناگون بشری به ودیعه نهاده است.»¹⁶

«انترنایونالیسم راستین که بر بنیاد اومانیسم استوار است با نفی شخصیت ملّت ها و نژادها و امت ها و محو استقلال و اصالت فرهنگ ها و نهی آزادی ایدئولوژی ها و تنوع راه و رسم ها و تجربه ها و تحمیل استانداردهای ثابت و قالب های پیش ساخته ی یکنواخت فرهنگ و اندیشه و هنر و ادب و شیوه ی زندگی و تیپ اجتماعی و خصلت اخلاقی بر همه ی بشریت تحقق نمی یابد، بلکه، هنگامی به راستی تحقق می یابد که هر ملّتی به جای آن که از ذخایر غنی تاریخش بگسلد و فرهنگش را از دست بدهد و خصائلی را که به وی شخصیت انسانی و معنای وجودی می دهد از خود ساقط کند و به تخلیه از خویش دچار شود و در نتیجه شبحی از انسان شود که انسان بودن را از درونش بیرون کشیده اند، بر عکس، هر ملّتی با تاریخ راستین خود پیوند گیرد و از ذخایر غنی فرهنگی خویش تغذیه کند و به فطرت اصیل و طبیعی خویش بازگردد و از بیماری الینه شدن فرهنگی شفا یابد و به کشف مجدد خویش نایل آید و بر روی دو پای خویش به ایستد و قدرت آن را بیابد ک خود ببیند و خود تجزیه تحلیل کند و خود قضاوت نماید و از این طریق، به دو خصلت ممتاز انسانی رسد که یکی صاحب رأی بودن است و دیگری صاحب اراده بودن و این دوتا یعنی انسان!»¹⁷

«ناسیونالیسم یا ملّی گرایی در ذات خود نه تنها هرگز نتوانسته و نمی تواند موجبات سربلندی و قدرتمندی کشور را فراهم کند که برعکسِ آن، منجر به تجزیه و فروپاشی کشور می گردد. چنانکه نمونه های آن در آلمان و یوگسلاوی/سربنیتسا و سودان و جاهای دیگر دیده شده است. فروپاشی هایی که همراه با جنایت های علیه بشر بوده است.

از سوی دیگر، ناسیونالیسم نمی تواند منجر به همدلی و اتحاد میان مردم شود. چرا که ناسیونالیسم یا ملّی گرایی در ذات خود متکی بر انگاره های برتری طلبی نژادی و زبانی و جز آن است و هر کدام آنان برای خود شخصیت ها و واقعه های محبوب و مقدسِ معمولن در تعارض و تضاد با یکدیگر قرار می گیرند و موجبات انشقاق و گسست میان مردم را فراهم می سازند.

این معضل در حالی حادتر و نگران کننده‌تر می‌شود که اصولاً ملّی‌گرایی هویتی یکپارچه و یگانه نیست و انواع گوناگونی از ملّی‌گرایی بر اساس ملّت‌های واقعی یا وهمی‌ای که به ادعای آنان در یک کشور وجود دارد، به وجود می‌آید. در این حالت، گروه‌های گوناگون ملّی‌گرا هر کدام مطابق با میل و سلیقه خود بر بخشی از اقوام یا زبان‌ها و فرهنگ‌ها و شخصیت‌ها و توتم‌های تاریخی تکیه می‌کنند و بخشی دیگر را نادیده می‌گیرند و «جنگ هفتاد و دو ملّت» به راه می‌اندازند. برای نمونه می‌توان از ناسیونالیست‌های آریاانگار، ترک‌انگار، عرب‌انگار و جز آن یاد کرد که نه تنها دستاوردی در همبستگی و اعتلای کشور (و حتی سرزمین مورد نظر خود) نداشته‌اند، که بذر نفاق و نفرت را در دل اشخاص بسیاری کاشته‌اند. بخصوص ناسیونالیست‌های آریامحور و متّکی به مفهوم«نژاد آریایی» که پس از نسل‌کشی‌های جنگ دوم جهانی در میان ملّی‌گرایان جهان صاحب زشت‌ترین و منفورترین چهره‌ها شده‌اند. به طوری که دانشمندان جهان ترجیح داده‌اند که تا جای ممکن از اصطلاح منفور «آریایی» استفاده نکنند و مثلاً زبان‌شناسان اصطلاح «زبان‌های هندواروپایی» را به جای «زبان‌های آریایی» وضع کرده‌اند.»¹⁸

«ملّت گرایی (ناسیونالیسم) نظریه ای ست سیاسی با اثرات اقتصادی و فرهنگی که در اروپای غربی بر اثر پیدایش شیوه ی تولید سرمایه داری همراه با توسعه ی استعمار سرمایه داری به سوی راست کشیده شد و از شعارهایی چون آزادی، برابری، برادری و صیانت از حقوق بشر جدا گردید و براساس فرضیه های نژادی، ایدئولوژی راهنمای استعمار سرمایه داری شد. پایگاه اجتماعی ناسیونالیسم در این کشورها طبقه ی سرمایه داری ملّی استثمارگر و استعمارگر بود (و هست). ملّت گرایی در مستعمرات هم مانند ملّت گرایی در کشورهای سرمایه داری استعماری نظریه ای ست سیاسی با ابعاد و اثرات فرهنگی و اقتصادی. ما در جوامع مستعمراتی با دو نوع ملّت گرایی که از نظر بافت و محتوای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی کاملن با یکدیگر مغایر و متفاوتند و در تضادی آشتی ناپذیر قرار دارند سر و کار داریم: یک ملّت گرایی طبقات حاکم و استثمارکننده، و دیگری ملّت گرایی طبقات محروم و استثمارشونده.

ملّت گرایی طبقات حاکم، بر فرضیه های نژادی استوار است. این ملّت گرایی متجاوز است و مدعی برتری نژادی و فرهنگی بر سایر اقوام؛ اما در همان حال حاضر است برای حفظ امتیازات مادی طبقاتی خود، بر ضد قومی که بدان تعلق دارد با استعمارگران و متجاوزان خارجی همکاری کند که در خدمت آن ها قرار گیرد.

اما ملّت گرایی طبقات محروم ربطی به فرضیه های نژادی ندارد و در مستعمرات، تحت شرایط سلطه ی اقصادی، سیاسی و فرهنگی استعمار سرمایه داری با خواست آزادی از فقر و ستم طبقات محروم و استثمارشونده در هم می آمیزد، به چپ کشیده می شود، مدافع و خواستار رهایی از سلطه ی استثمارگران داخلی و استعمارگران خارجی است. در این ملّت گرایی مبارزه ی طبقاتی و مبارزه با استعمار طبقات محروم یک وحدت را می سازد. ملّت گرایی طبقات محروم در جوامع شرقی ادعای برتری بر اقوام دیگر را ندارد.¹⁹

ملّت گرایی نژادی طبقات حاکم در جوامع شرقی گذشته ی «پرافتخار» خود را در تاریخ شاهان و شرح فتوحات نظامی و اسارت اقوام دیگر می بیند، در حالی که ملّت گرایی طبقات محروم هویت خود را در نهضت  های ضد ستم که در طول تاریخ در سرزمین های شرقی جریان داشته می یابد»²⁰

«در پایان اضافه می کنم که عبارت «ملّی گرایی» با هیچ یک از مفاهیم متعدد «ملّت» و «ملّی» که در هر حال بر «اجماع» دلالت می کند، سازگاری ندارد. چرا که ناسیونالیسم و ملّی گرایی متکی بر برترانگاری های نژادی-زبانی و نفرت پراکنی میان مردمان و فرهنگ های گوناگون است. ملّی گرایی تا کنون نه تنها به همبستگی و همدلی میان مردم منجر نشده که موجب تشدید تفرقه ها و تنش های قومیتی شده و ممکن است شکل افراطی آن راه را برای تجزیه ی ایران باز کند. به خصوص که از یک طرف، شکل واحد و گرایش یکسانی از ملّی گرایی وجود ندارد و ملّی گرایی های متنوعی براساس ملّت های موهوم و مفروض موجودیت دارند؛ و از طرف دیگر، تجربه نشان داده برخی از ملّی گرایان تمایل و انگیزه های مهارنشدنی و شدیدی به سرکوب در هر شکل ممکن آن دارند. از همین روی است که پس از فجایع ناسیونالیستی قرن بیستم، کشورهای غربی از به کارگیری لغت National اکراه دارند و کمتر آن را به کار می برند.»²¹

«... سال هاست به این بحث بی حاصل دامن زده می شود که فرهنگ کدام کشور شرقی بالاتر است، شخصیت های فرهنگی و علمی دوره های تاریخ شرق در کدام یک از شهرها یا روستاهای سرزمین های شرقی متولد شده اند، این شهرها یا روستاها درقرون گذشته بخشی از  کدام کشور محصوب می شده و امروزه از کدام کشور است، با تغییر مرزهای سیاسی، اداری و نظامی در حال حاضر این مفاخر را جزو کدام قوم یا «نژاد» باید دانست، و ... . بحث بر سر این است که کدام یک از اقوام شرقی یا «نژاد»ها به تنهایی در دوران باستان «مشعل دار فرهنگ جهان» بوده است، بی آن که به این حقیقت تاریخی قابل اثبات توجهشود که فرهنگ شرق در همان دوران باستان و از همان دوران باستان، یک فرهنگ مرکب بوده و تمام اقوام شرقی در ترکیب، رشد و تکامل و توسعه ی آن شریک بوده اند و در این روند چند هزار ساله ی تاریخی، قومی را بر قومی دیگر مزیتی و برتری نیست و در شرق فرهنگ قومی «خالص» نداشته و نداریم.

چنین تفاخر و غروری محدود به یک قوم و گروه در جامعه بزرگ شرق نیست و در ملّت گرایی نژادی، طبقات حاکم در همه ی جوامع شرقی شریک و سهیم اند.

تحت نفوذ چنین تبلیغات و تلقیناتی که سال ها سابقه دارد، هریک از اقوام شرقی خود را «مرکز» و دیگر اقوام را «پیرامون» می داند و اگر هم در مواردی سخن از اتحاد و همبستگی اقوام شرقی به میان می آید سخنگویان و چاووشی خوانان هر قوم بر «مرکزیت» و بر این اساس بر «رهبری» خود اصرار می ورزند و خواستار آنند که دیگر اقوام به «مام وطن» که از هم گسیخته بپیودند و حوزه ی حکومت یک قوم خاص (و در حقیقت یک طبقه ی حاکم معین) تا مرزهایی که براساس فرضیه های سست یا داستان ها و افسانه ها تعیین شده توسعه یابد.»²²

«بسا جالب و شگفت است که به رغم تمامی تبلیغات استعماری تفرقه انگیز و تلاش هایی که برای گسست اتحاد میان مردم انجام شده است و می شود، این مردم رنج کشیده و خسته از ظلمِ روزگار، بنا به فرمان قلبی خود که از تجربه های تلخ و شیرین و خاطره ی تاریخی کهن و مشترک ریشه می گیرد، نه تنها مفاهیم جدید و تحمیل شده به واژه ی ملّت را نپذیرفتند و به کار نگرفتند، که آن را خمیر کردند و دوباره پیمانه زدند. آنان مفاهیم ناسیونالیستی و شبه نژادی و وارداتی بار شده بر واژه ی «ملّت» را نادیده گرفتند و آن را تبدیل به مفهوم انسان گرایانه ای کردند که عینن معادل با معنای «مردم» دلالت بر گروهی از آدمیان فارغ از هرگونه تعلقی می کرد. مثلن می گفتند:[ملّت در صف شیر ایستاده!]»²³

«از نظر انسان‌های روشن‌بین قرن بیستم، تمام فاتحین جهان را باید با یک معیار سنجید. فکر تسلط بر ملل دیگر همیشه ناپسند بوده است و دفاع در مقابل مهاجم یک عمل شریف و نجیب. پس جهانگشایان هرگز درخور ستایش نیستند. خواه متعلق به قبیله‌ی ما بوده باشند و خواه قبایل دیگر.

باری، پان‌عربیست‌ها، پان‌ایرانیست‌ها و پان‌تورکیست‌ها و پان‌های دیگر از این قبیل هرگز قادر نیستند گرهی از کار ملل آسیایی بگشایند. اینان سنگریزه‌هایی هستند بر مسیر گردونه‌ی تاریخ و عروس‌هایی هستند که خیمه‌شب‌بازان روزگار در بعضی شرایط مساعد روی صحنه می آورند. حال آن‌که تاریخ نه بر خیمه‌شب‌بازان ابقا خواهد کرد و نه بر عروسک‌هایشان.»²⁴

 

 

16. بازشناسی هویت ایرانی-اسلامی، بازگشت به خویشتن. علی شریعتی. ص 155

17. همان. ص 172

18. رضا مرادی غیاث آبادی. رنج های بشری. ص 162

19. که نوع نگاه ملّت گرایی طبقات حاکم در دوران اخیر در میان توده های محروم جامعه نیز مشاهده می شود.

20. شاپور رواسانی. مجله ی سیاسی-اقتصادی. شماره 151-152. در راه تشکیل ایالات متحده ی شرق. ص 55

21. رضا مرادی غیاث آبادی. رنج های بشری. ص 175

22. شاپور رواسانی. مجله ی سیاسی-اقتصادی. شماره 151-152. در راه تشکیل ایالات متحده ی شرق. ص 56

23. رضا مرادی غیاث آبادی. رنج های بشری. ص 170

24. علی رضا نابدل. مهد آزادی آدینه (تبریز). شماره ١٢٧٨. ٣١ تیرماه ١٣٤٥. ص ٦ و٧

 

 

Falөk ө Dumbal

فلکˇ دومبال

 

روزی روزگاری؛ یته مرکه بؤ، جه او بدبخت بیچارهꞌن. هرکاری بؤته بؤ افاقه نؤته بؤ. ای روز خو أمرهꞌ بگوت: ایتؤ نبونه کی، دس دسˇ سر بنم ؤ بنیشم. وأ بشوم فلکه بیاجم ؤ اونˇ جی واورسم کی می سرنویشت چی ئه. خوسن حلقضیه بؤنم.

ویریسأ ؤ را دکت. بوشؤ ؤ بوشؤ تا برئسی یته ورگه. ورگ اونˇ پیشه بگیت ؤ بگوت: آدمیزاد، کویه شؤن دری؟

مرکه بگوت: شؤدرم فلکه بیاجم.

ورگ بگوت: ته ره بوخودا، اگر اونه بیاتی وه ره بؤگوورگ سلاو بخسأنی ؤ بگوت: « می سر همیشک درد کونه. اونˇ دوا چیسه؟»

مرکه بگوتخا ؤ را دکت.

هنده بوشؤ ؤ بوشؤ تا برئسی به یته شأر کی اویندرˇ کیا جنگˇ مئن شکست بوخؤرده بؤ ؤ وورؤته دبو. تا کیا چوشم مرکهꞌ دکت بگوت: «اؤی مردأک کویه شؤدری.»

مرکه بگوت: «قوربان، شؤدرم فلکه بیاجم ؤ می سرنویشته عوضانم.»

کیا بگوت: ایسه کی تو ای رایه شؤدری می قؤلی وه ره بؤگو: «چره مو جنگؤنˇ همه مئن شکست خؤرم؟ تا ایسه یه مرته نی می دوشمنده شکست ندهꞌم.»

مرکه را دکت ؤ بوشؤ. ایسکلئه کی بوشؤ برئسی دریا لک. بئدی نأ پراخوت نهابؤ نأ راشه. ویلؤن ؤ واهیل بومؤنسه بؤ کی چی بؤنه ؤ چی نؤنه کی یه مرتهꞌ یته پیلاکلله مایی آوˇ جی خو سره بیرون بیأرد ؤ بگوت:

«کویه شؤدری آدمیزاد؟»

مرکه بگوت: «می کار زار وکته، شونم فلکه بیاجم. ولی مألوم دئه پیش شؤ منئم. لوتکه نأرم.»

پیلامایی بگوت: «مو ته ره بؤرم او طرف، به ای شرط کی وختی فلکه بیاتی اونˇ جی واورسی کی چره می وینی همیشک خارنه؟»

مرکه قؤبول بکود. پیلامایی اونه کولأگیت ؤ ببورد دریا او طرف.

مرکه را دکت. آخر سر یی جا برئسی، بدی یته مردأی خو تومان لنگهꞌنه جؤر بزأؤ یته بولو خو کولˇ سر بنأؤ خو باغه آو دهꞌ دره. باغˇ مئن هیزارته خال دبو، پیلاته ؤ کوچته. خئلی خالؤنˇ خاک، بی آوی جی ترک وئیته بؤن. ولی چن ته نی بؤ کی آو اوشؤنˇ مئن پورپور بؤ یؤ باغبان هنده اوشؤنˇ مئن آو دکود.

تا باغبانˇ چوشم مرکهꞌ دکت واورسی: «کویه شؤدری؟»

مرکه بگوت: «شونم فلکه بیاجم.»

باغبان بگوت: «چی خأن اونه بگی؟»

مرکه بگوت: «اگر اونه بیاجم دؤنم اونه چی بگوم، هیزارته زاغ دنم.»

باغبان بگوت: «تی گبه بزن. مو فلکم.»

مرکه بگوت: «اوول بگو بئینم ای خالؤن چیسن؟»

باغبان بگوت: «ایشؤن زمینˇ آدمؤنˇشؤنه.»

مرکه بگوت: «می شی کمینه؟»

باغبان یته تشنا کوجی خاله نوشؤن بدأ کی پورعطشی جی ترکه وئیته بؤ. مرکه پورخشمی أمرهꞌ فلکˇ کولˇ جی بولویه چیک بزه' ؤ آوˇ سره وگردأنی خو خالˇ طرف. اساسی کی سیرابابؤ، بگوت: «خا این دورؤسسابؤ. ایسه بؤگو بئینم چره او پیلامایی وینی همیشک خارنه؟»

فلک گونه: «اونˇ وینی مئن یته لعل دوماسده ؤ اگر موشتˇ أمرهꞌ بزنین اونˇ سر، لعل کنه ؤ مایی حال جا هنه.»

مرکه بگوت: «فلؤن شأرˇ کیا چره همیشک شکست خؤره ؤ تاسه اسهꞌ دوشمنده شیکست ندئه؟»

فلک اؤجا بدأ: «او کیا زن هیسه، خؤره مرداکؤنˇ نقشه در بیأرده. اگر نخأنه شکست بوخؤره وأ شوهر بؤنه.»

مرکه بگوت: «خا. او ورگ کی همیشک اونˇ سر درد کونه، اونˇ دوا چی ئه؟»

فلک اؤجا هدأ: « اگر یته یوخا آدمˇ سرˇ میجهꞌ بوخؤره، دئه اونˇ سر درد نئیره.»

مرکه شاد ؤ خنده کونه فلکˇ جی جودا وکت ؤ وگردس. دریا لک پیلامایی اونˇ رافا هیسأبؤ. تا مرکهꞌ بدی واورسی: «اونه بیاتی؟»

مرکه بگوت: «آها. اوول مه ره ببور دریا او طرف، ایمأ مو تأ گونم.»

پیلامایی مرکهꞌ ببورد دریا اوطرف. مرکه بگوت: «تی وینی  مئن یته لعل دوماسده ؤ بومؤنسه. ای نفر وأ یته موشت تی سره دکأره تا لعل بککئه ؤ خلاصابی.»

پیلامایی بگوت: «بیه خؤره دکأر ؤ لعلن ویگیر.»

هرچی بدبخت پیلامایی ایلتماس بکود، مرکه قؤبول نکود.

کیا اونˇ چوم رافا هیسأبؤ. مرکه وختی اونˇ ور برئسی ؤ قضیهꞌ واگویه بکود، وه ره بگوت: «هسأ کی تو می رازه بفأمستی، بیه ؤ هیکس نفأمسأر مه ره بگیر ؤ می جا بنیش کیایی بکون.»

مرکه قؤبول نکود. بگوت: «نأ، مو کیایی خأنم چیکار؟ می خاله پورآباتم.»

هر چی لاکو ایلتماس بکود مرکه قؤبول نکود. بومأ ؤ بومأ تا برئسی ورگˇ ور.

ورگ بگوت: «آدمیزاد، ها سرحالی! اونه بیاتی؟»

مرکه بگوت: «آها، تی سردردˇ دوا یته یوخا آدمˇ سرˇ میجه ئه.»

ورگ بگوت: «خا. را مئن تی وأسی چی تفاق دکفت؟»

مرکه سیر تا پیازه ورگˇ رئه واگویه بکود کی چوتؤ مایی لعل ؤ کیایی یه قؤبول نکوده، چون خو خاله پورآباته ؤ دئه اوشؤنه احتیاج نأره.

ورگ یه مرتهꞌ بپپرس ؤ مرکه گردنه بگیت ؤ اونˇ سرˇ میجهꞌ دربیأرد ؤ بگوت: «تی جی یوخاتر کوجار تونم گیربیأرم؟»

 

 

نیویشتن کس: صمد بهرنگی

....

افاقه : فایده

بیاجم: پیداکنم

خوسن: برای خودم

حلقضیه: چاره اندیشی

شأر: شهر

کیا: پادشاه

وورؤتن: فرارکردن

ایسکلئه : کمی

خال: کرت

زاغ: فحش

چیک بزه': قاپید 

یوخا: احمق

دکأره: دکأشتنˇمصدرˇجی،زدن

لعلن:لعل+ن=لعلهم

ایالات متحده ی شرق (بخش اول)

خودا نؤمی

 

پیشگفتار: حرف هایی بود که باید زده می شد و بالأخره فرصتی دست داد تا نوشته شود و نشر یابد. اما برای جلوگیری از خستگی و فرار از متن طولانی در چند بخش این گفتار را منتشر می کنم تا با حوصله و علاقه ی بیشتر بخوانیدشان.

 

پیشگفتار بخش اوّل: در این بخش مدخلی پیرامون ملل شرق و تعریفاتی از واژه ی ملّت را عرضه می کنم.

 

تاریخ شرق کهن تاریخی ست پر خون، امّا آن چه که به ندرت از تاریخ شرق کهن گفته می شود انبوه آثار باستانی در جای جای این منطقه است که در نگاه اول این اندیشه را در ذهن بیننده متبادر می کند که سازندگان تمام این آثار یک گروه خاص می باشند، امّا پس از آگاهی از مکانِ یافت آثار، متوجه اختلاف مکانی بسیارِ این آثار شده ولی به سادگی از کنار این شباهت و بُعد مسافت گذشته و همچنان دل در گرو تنازعات سلاطین داریم.

به واقع این شباهت آثار در کاوش های انجام شده در گیلان، مازندران، قزوین، گلستان، خراسان، آذربایجان، کاشان، فارس، کرمان، خوزستان، ایلام، سیستان، کردستان و دیگر نقاط ایران و مناطق باستانی عراق، سوریه، افغانستان، ترکیه، قفقاز و ... از کجاست؟

گفته اند که آشوریان به هرجا هجوم می بردند آنجا را با خاک یکسان می کردند، سلاطین بابل در حق شکست خورده گان جنایت ها کرده اند، و جنایت ها در حق بشریت کرده اند؛ و در عین حال در کتب تاریخ هنر شاهد انبوه آثار منسوب به این ادوار در نقاط مختلف شرق کهن هستیم. حتّی در زمانه ای که سخنی از امپراطورهای جهانگشای جهان دار در صحنه ی تاریخ نبوده هم این تشابهات قابل رؤیت است. به راستی دلیل این تشابهات در کجاست؟

«اتحادیه ی کاسپین، اتحادیه ی ماد، اتحادیه ی اورارتو، اتحادیه ی ایلام و لرستان و ال پی در کنار مراکز تمدنی سیلک، کرمان، مکران، سیستان، زابلستان، خراسان و گرگان نوید یک اتحاد ملّی را در بخش بزرگی از این مجموعه می داد که بنا به دلایلی این اتحادیه ی درونی و مسالمت آمیز بیش از هزار سال به تأخیر افتاد و در قالب اتحاد اسلام نهایتن جلوه گر شد (با تمام کاستی ها و ضعف هایش) و جدا از این که نشان داد  که مردمان شرق کهن زمینه های اتحاد همگانی را دارند، تمدّنی برای جهان و آیندگان به یادگار گذاشت که با گذشته قریب به هزار سال همچنان می درخشد.

این اتحادیه ها پیرو شکوه و جلال افراطی مانند پادشاهان بزرگ و معروف تاریخ نبوده و تاریخ از ستیزهای درازمدت و سراسری بین آن ها پیش از هخامنشیان نشانی نمی آورد و بیش تر منازعات باستانی با تمدن های آشور و سومر و بابل در حوزه ی بین النهرین بوده است.»¹

واندنبرگ در اثر خود به نام باستان شناسی ایران باستان می گوید:

«قبلن ذکر گردید که ساکنین باستانی فلات ایران مردم صلح دوستی بودند در این مورد و در جهات دیگر، آن ها شباهت زیادی به معاصران و همسایگان خود در دره ی سند داشته اند. ظاهرن معلوم نیست این مردم در چه زمانی خصوصیات و عادات صلح طلبی خود را ترک و یا مجبور به ترک آن شده اند.»²

جان کرتیس در کتاب ایران کهن به این نکته اشاره دارد که از هزاره ی ششم تا هزاره ی سوم پیش از میلاد سفالینه های منقوش، از مشخصه های مکان های باستانی ایران است که شکل تزئین آن ها در بخش های مختلف متفاوت است؛ اما از سبکی واحد در ساخت پیروی می کنند که در برخی موارد با سفال های بین النهرین در غرب بی شباهت نیست.³

پروفسور عزت اله نگهبان در کتاب ارزشمند مروری بر 50 سال باستان شناسی ایران می گوید:

«... ممکن است به نظر برسدکه وجود کشمکش های مداوم و شدید و جنگ های سخت و خانمان برانداز بین اقوام مختلف که در تلاش استقرار یا سیادت بر دیگران بوده اند و یا زندگانی خاص خانه به دوشی و ایلیاتی و مهاجرت بر اقتضای فصول مختلف سال دلیل این وضعیت بوده و فرصت و فراغت استفاده از خط و کتابت را به آن ها نداده است؛ ولی وجود تپه های عظیم باستانی که بقایای استقرار آن ها را در این دوران در بردارد و از نظر هنر و صنایع بسیار غنی است، تا اندازه ای خلاف این مدعا را ثابت می نماید»⁴

در نقوش اشیاء باستانی موجود از بومیان ایران تا پیش از هخامنشیان هرگز کمترین ردی از نزاع بین انسان و انسان و به بند کشیدن و باج ستانی دیگران به دست نیامده است؛ و تمامی آن ها حکایت از ستایش زیبایی های زندگی، انتقال شادمانی و رقص و تحرک و در موارد بسیار نادری صحنه های شکار و نبرد با حیوانات واقعی و یا افسانه ای است.

باری ارتباط فرهنگی ساکنین فلات ایران و شرق کهن در ادوار مختلف تاریخ نشان دهنده ی پیوستگی دیرینه ی مردم منطقه و امکان اتحاد مجدد آن ها با یکدیگر است که نویدبخش ظهور تمدن درخشانی دیگر برای بشریت است.

متأسفانه در قرن های اخیر به دلیل منفعت طلبی استعمارگران و رهبران منطقه، مردم برای چیزی که نمی دانستند بارها به جان یکدیگر افتاده و خون های بیگناهان بسیاری ریخته شده و می شود و در این زمانه منطقه عرصه ی جریانات «پان» شده و همه سعی در متهم کردن همدیگر به جریانات برانداز دارند و این میانه آن چه از دست می دهیم امنیت است.

«این جنگ ها [– به قول دانشمندی⁵ -] عبارت بود از جنگ دو گروهی که با هم می جنگیدند، بدون این که هم را بشناسند و برای کسانی که با هم نمی جنگیدند، اما هم را می شناختند.»⁶

 

واژه ی ناسیون (Nation) از ریشه ی لاتینی Natio به معنای زاده شدن است.

 

از نظر دکتر داریوش آشوری:

«ملّیت و قومیت و وجدانِ قومی و وجدانِ ملّی یکسره با هم یکی نیستند. وجدان قومی هویت خود را در هم خونی و هم نژادی و هم زبانی و هم دینی و زیستن و بارآمدن در بستر فرهنگِ قومی می جوید، حال آن که وجدانِ ملّی اگرچه آن عناصر را گاه به درستی و ای بسا به صورت جعلی و زورکی در تعریف خود به کار می گیرد، اما عنصر ویژه ی آن تعلق داشتن به «دولتِ ملّی» یا قدرت برخاسته از ملّت است. به عبارت دیگر، اگر در تعریف قوم عناصر نژادی یا فرهنگیِ مشترک برشمرده می شود، در تعریف ملّت، به معنای امروزینِ کلمه، بیشتر عناصر سیاسی را باید در نظر گرفت که به پایه گذاری دولت ملّی مربوط است، یعنی نوع نظام قدرتی که بنیاد مشروعیت آن، در عالم نظر، بر هم رأیی مردم و شهروندان به زیستن در سایه ی یک قدرت سیاسیِ خودی است.»⁷

«قوم ها پدیده های طبیعی اند. باهمستان های⁸ انسان اند که هم چون هر پدیده ی طبیعی دیگر نه فرآورده ی خواست (اراده) جمعی اند، نه فردی. کسی یا کسانی برای پدید آوردن شان طرح ریزی نکرده است. اگرچع در اسطوره ها، قوم ها پدید آمدن شان را به خدا یا نیمه خدایی نسبت می دهند، چنان که در اسطوره های ایرانی. اما ملّت ها فرآورده های ایده های مدرن و خواست سیاسی مدرن اند. ملّت ها در فضای اقتصادِ صنعتیِ مدرن و در سایه ی قدرتِ دولتِ مدرن پدید می آیند و شکل می گیرند و می زیند؛ دولتی که می باید با سیاست ها و برنامه هایش ملّت را در جهت افزودن بر قدرت ملّی سازمان دهد.»⁹

«ملّت ها فرآورده های «مهندسی سیاسی»اند، براساس ایده های مدرن. ملّت ها فرآورده های دورانی هستند که انسان همه چیز را، یعنی تمامی طبیعت و از جمله خود را، از نو تعریف می کند.»¹⁰

«قوم های پیشین حافظه ی اساطیری قومی داشتند، اما ملّت های مدرن دارای حافظه ی تاریخی اند که دستاورد علم تاریخ و باستان شناسی مایه  های آن را فراهم می آورند و یا در زیر فشار قدرت سیاسی می باید بیاورند. تاریخ نگاریِ ملّی که می خواهد تاریخ ملّت را بنویسد و از سده ی نوزدهم در اروپا رواج یافته و سپس همراه با مفهوم ملّت و دولت ملّی به سراسر جهان راه یافته کارش ساختن و پرداختنِ تاریخ ملّی یا چه بسا جعل آن است یعنی نادیده گرفتن کثرت درونی واحدهای ملّی و چه بسا قربانی کردن آن در پای یک وحدت مکانیکی و یکپارچگیِ زوری. از این رو، یکی از کارهای هر رژیم نوآمده ای بازنویسی تاریخ است. تصور یک فرانسه یا آلمان یا ایتالیا یا روسیه یا ایرانِ ناب که بنیاد آن بر یک نژاد، یک زبان، یک فرهنگ، یک دین و سرانجام در مقام برآیند این ها همه، یک دولت باشد، بی هیچ درآمیختگی با عنصر «بیگانه» یک جعل تاریخی ست که سبب کوشش هایی نادرست و گاه مصیبت بار برای پالودن آن از هر عنصر «بیگانه» می شود. نمونه ی برین آن نازیسم است در آلمان و دیگر ناسیونالیسم های تنگ بینانه در سراسر جهان. از نمونه های آشکار این جعلِ تاریخ کوشش برای ساختن «تاریخ ملّی» برای کشورهایی همچون عراق است که تاریخ سیاسیِ «ملّی» آن ها در مقام یک کشور به یک قرن هم نمی رسد و گوناگونی قومی و فرهنگی و زبانی در آن ها آشکارتر از آن است که به ضرب هیچ «تاریخ ملّی» بتوان پوشاند.»¹¹

«هویت ملّی در رابطه با شهروندی یک دولت تعریف می شود، یعنی برخورداری از حقوق و حمایت های قانونی و نیز به جای آوردن تکلیف های شهروندی؛ و نه هیچ عامل فرهنگی، تاریخی و نژادی»¹²

 

و از نظر دکتر علی شریعتی:

«ملّیت، اساسن در تاریخ شکل می گیرد و نسل به نسل به میراث می رسد، نه این که از ذات نژاد سر زند. اختلاف نژادها نیز خود ساخته ی تاریخ است، نه این که – به زعم فاشیست ها و فیلسوفان نژادی همچون کنت دوگوبینو – تاریخ ساخته ی تشعشعات نژادها باشد.»¹³

«شک نیست روشنفکران و نویسندگان آن روز ما به خوبی می دانستند که ملّت لفظ دقیقی برای ترجمه ی ناسیون نیست ولی انتخاب این لفظ در ازای اصطلاح اروپایی آن، خود، نمودار اختلاف عمیقی است که میان تلقی معنوی و تلقی نژادی از این مکتب در نزد ما و غربی ها وجود داشته و دارد¹⁴ و این است که در برابر یک واژه ای که از اشتراک در وراثت فیزیولوژیک حکایت می کند، لفظی را برگزیده اند که اشتراک در شخصیت انسانی و محتوای معنوی را بیان می نماید و در حقیقت، بینش ما برای تعریف ملّیت، اصل اندیشیدن را به جای اصل زائیدن نشانده است و روح را جانشین خون کرده است.»¹⁵

 

1. ناصر پورپیرار. برآمدن هخامنشیان. ص 38 (با تخلیص)

2.  لوئی واندنبرگ. باستان شناسی ایران باستان. ص 134

3. جان کرتیس. ایران کهن. ص 6

4. عزت اله نگهبان. 50 سال باستان شناسی ایران. ص 432

5. گویا این دانشمند ماکس وبر باشد.

6. علی شریعتی. مجموعه آثار 22. مذهب علیه مذهب. آری این چنین بود برادر. ص 191

7. داریوش آشوری. ما و مدرنیت. ایران: از امپراتوری به دولت – ملّت. ص 177

8. اجتماع

9. داریوش آشوری. ما و مدرنیت. ایران: از امپراتوری به دولت – ملّت. ص 178

10. همان 179

11. همان. 180

12. داریوش آشوری. درباره ی هویت ملّی و پروژه ی ملّت سازی. ص 7

13. بازشناسی هویت ایرانی-اسلامی، بازگشت به خویشتن. علی شریعتی. ص 152

14. که متأسفانه امروزه تعریف ما هم از ملّت تعریف نژاد و خون و سایز جمجمه و ... است.

15. بازشناسی هویت ایرانی-اسلامی، بازگشت به خویشتن. علی شریعتی. ص 154

 

Ijbari

یته خورم هوسنی پادرا وندیدادˇ جی چارته پولکˇ مئن


بعدˇ هزار سال تلاش من بتانستم آقای مهندیس ببم. اسا چی نوبته؟ سربازی. باید دو سال دولتˇ رئه زنای ببم ؤ هرچی اون گه من گوش بدم. اختیار تعطیل!

اعزام روزه سوایی ویریشتم. می ساکه دَوستم. هرمله کسم جه ترس جورأت نره بایه مه ره بدرقه بوکونه. اعصاب تعطیل! دوزد گیرم بزم!
تنهایی ویریشتم بوشوم. ایبار بیدم چی دینی. کس کسه راه نیه. هن هزار سرباز؟ چی خبره بره'؟ بشوم دورین. مه ره معرفی بوکودم ایتا خاشˇ دوچولکسته سرباز بوگوفته: برو اونجا. هزار نفر آدم ایسه بو اویه. هتو مه ره گردˇ گیج زئییم بیدینم کیه تانم پیدا بوکونم. یهو اینفر جه پوشت می تکه سوقولمه بزه. واگردستم فندرستم کی ؟.................گودرز!
گودی؟ تو ایه چی کونی رئی؟ 
اومدم خدمت دیگه...ایتا مرگˇ لبخندم زنده بو کی نوگو. می دیل خاستی أنه جه وسط دازˇ مره' نیصفاکونم.
البته مه ره خوش بامو. قراره می دوران خدمت خیلی زیبا بیبه. دنیدی کی مرداکان دو سال شیدی ایجباری تا آخر عومر خاطره تعریف کونیدی. گودرز بینیشت می پهلو. خو عینکه کی کشˇ أمره' دوسته بو خو سره جابجا بوکود. باد توده' خو گولی چاله یه بوگوفت:
"زندگیه دیگه..گاهی وقتا سخت میشه..ولی باید تحمل کرد"!!!!!!!!!!
آقا مه ره دینی. مه ره باور نمویی. گودی ؤ أجور گبان؟
گودی؟ تی حال خوبه رئی؟ تی سره جایی فاکوفتی؟
حرف نزه. أمه ره دوخادید کی ویریزید بأ بیشید تهران! امنم خوشحال. آخ جان. هر پنج شنبه جمعه واگردیم به خانه. بوشوییم تهران. أمه ره به خط بدشتید. آقایون میرن شهرشون. کچل میکنن با لباس گرم میان. باید اعزام بشن سیرجان!
سیرجان کویه ایسه بره'؟ اصن نقشه دورین نهه؟. آخر نیروی دریایی بیابانˇ وسط چی خایه بوکونه؟ أمن فک کودیم نیروی دریایی یعنی باید حتما آوˇ لک (ور) بیبه. من ویریشتم بوگوفتم آقا نمیشه بریم حسن رود؟ اونجا هم نیروی دریایی هستا.... بوگوفته لال بمیر..ارتش چرا نداره!
آقا أمن بوشوییم ؤ کچله کودیم ؤ واگردستیم ؤ غوریب دم چنته اتوبوس راه دکفتیم سیرجانˇ طرف. اسا می هم دوره ای یان جغرز مو ؤ گودرز الباقی همه کویه شینید؟ دانشگاه شریف! همه بچه درسخان. همه دانه صورت هاچین برسه لاکویانه مانستن. مامانم اینا !
ساعت دویˇ شب فارسه ایم سیرجان. زمات؟ اسفند ماه. هاچین سرمایی جا أمی چکره پرکستی. دست به آب لازمیم شدید. أمه ره به خط بوکودید. گودرز بسه می جلو. أنه خابم آیه. هاچین دگرا خؤره.
ایتا چاغˇ درجه دار بامو جلو. بیسمی الله رحماند رحیم! اینا سیرجان هَستِه! همه چی هسته! شما سرباز هسته! کلا فقط هرچی گوفتی اونه پوشتم ایتا کرمانی لهجه أمره' ایتا هسته چسبانه ای. انگار نقطه سر خط بوبوسته بی.
آقایان برن پتو بگیرن!
پتو نوگو. هاچین فرفره. بره أمن أ پتو أمره' اینجا میمیریم کی؟ گودرز اسه' ساکت. حرف نزنه. من احساس بوکودم ایتا روشنگری خاصصه برسه. به هر حال بیابان خوره هیزار ته جریان دره. پوتِیه کی فاگیفتیم، أمه ره بوگوفتید انگوشت بزنید. ایتا استامپم نهه بو. أمن انگوشت بزه ایم ...هرچی بگردستیم کاغذه دزمال ننه بو. أمی انگوشته بمالستیم ایتا سیفیده دیواره . انگار هزار ساله سربازان او دیواره انگوشت مالستید. منم تمام می انگوشته جوهره واسوخانم دیواره. بوشوییم صفˇ دورین.
پوتِی فاگیری عملیات یا سرما رمزˇ مره' تمام بوسته بو. یهو ایتا افسر بامو بوگوفت: کی انگوشتشو مالیده به دیوار؟
هیچ کس خو دزه' راسته' نیگیفت.

 اقایون بشینن...برپا...بشینن...برپا!
من تمامˇ او مددتˇ مئن فکر کودنده بوم کی چرا بشینن ولی برپا؟ چوتؤ همه گی نیشینیم بعد اینفری ویریزیم؟ شمه ره عذاب ندم..تا ساعت 6 صبح یعنی به مدت دو ساعت أمه ره بشین پاشو بده اید. او کافرˇ سرما دورین هاچین عرق فوگویدم کی همساده سگ زواله میأن فونکونه...
آقایون برن صبحانه! فیهه'...ایبارم أمه ره آدم حیساب بوکودید. هر نفر ایتا نصفه بربری ، ایتا چایی قاشوق هویجˇ مورببا، ایتا یکنفری کره... قاشق ناریم. ظرف ناریم. دستم کی هاچین یک من واجه.
گودرز اسا پیدا نیه؟ ره گودی؟ گودی؟ کویه بمردی؟ اره بگرد اوره بگرد. بیدم گودی بیچاره جه زورˇ خستگی، دورسوفته گدایانˇ مانستن، موستراح درˇ پیش خوفته! تا فارسم أنه بیداره' کونم بیدم هو دیوانه افسر فارسه.
این کیه؟ لقده أمره' أنه بیداره' کود. گودرز هوتو خوفته بو ننم چی خواب بیده بو ویریشته خو دسته تاوده افسرˇ گردن أنه بغلأکود بنا بوکود مرداکه دیمه ماچی دأن! آقا أمه ره دینی. من بوگوفتم دئه گودرز بمرد. حتمن أنه اعدام کونید.
افسره أنه تاواده او طرف بوگوفت بی شعور احمق.. مگه مریضی؟ این چه کاریه. مرتیکه بدمت بازداشت چشمات باز شه؟ مرتیکه الاغ!
یهو گودرز لبخنده أمره' بوگوفته جناب سروان من رو تاحالا هیش کی با لقد بیدار نکرده بود. من عاشق شما هستم. شما بهترین خاطره زندگی منو رقم زدین!!!!!!!!!!!
افسرˇ دیمˇ خون فوتورکست. ایتا لقد بزه أنه چکره میانه کی مه ره  او راهˇ دورˇ جی درد بیگیفته. ....برو گم شو توی صف مرتیکه احمق!
گودرز فلنگان بامو أمی ور. 
ره گودی دیوانه ای مگه؟
نه بره'... بهترین کاری بود کی میتونستم بوکونم.. تا آخر آموزشی اینا رو من یه حساب دیگه باز میکنن!

Dikte

یکته خوجیر شئر م.راما جی

زنگ چهارم: دیکته

بچه ها،

کاغذی بردارید،

بنویسید: کبوتر زیباست.

بنویسید: کلاغ بی نهایت زشت است.

بنویسید که دارا خوب است.

بنویسید که آذر خوب است.

بنویسید که دارا فردا،

قهرمان خواهد شد.

بنویسد که آذر فردا،

قهرمان می زاید.

بنویسید که دارا یک مسلسل دارد.

بنویسید که آذر بی عروسک هم،

می تواند باشد.

تا شب جمعه ی آینده

مشق‌تان این باشد: که

بابا دندان دارد، اما

نان ندارد بخورد.

Bөhăr

بهار

اوولی پولک

یته هوسنی جنابˇ اردشیر لردˇ جی

 خو گول گولی پیرأن ؤ دامون همره' تلارˇ سرˇ جی مه ره نیاؤدبو. می سره جیر بیأردم بؤتم : تی پئر نئسئی؟ بگوت : می پئره چی کار دئنی؟  بؤتم: شیمی دازه خسم. بگوت: بشو او دارˇ تنه سر بزئه نئه ویگیر. بؤتم: خؤره بئدئ. بگوت: چه وینگیتی؟ بؤتم: تی پئر بعد هنه دعوا کونه. خئسم ایجازه بگیرم. بگوت: می پئر دازه وأسن دعوا نئیته گه، اونˇ منظور این بو که وقتی یه بوزورگتر خونه نئسئی  ائره نیه که اونˇ لاکو همره' خلوتی گب بزنی! تا می سره جؤرأیتم بگوم... بدئم می چشمونˇ جولؤ هیسابو ... اصن نفأمسه بوم کئی تلار سرˇ جی جیر بومابو... خو چیکال سوبوچکه می جولؤ بگیت، بگوت: سوبوچکه خؤنی؟... مه ره فراموشابو چی خأس بگوم. خنده همره' بگوت : چره خوشکابی؟ جین بئدی؟ مننیسئم اونه چشمؤنˇ میون نیا بکونم. هنده می سرˇ جیر بئردم بؤتم: تی دس درد نکونه. نأ نوخؤنم ... تونم دازه ویگیرم ...  خو دسه چیکاله که سوبوچکه دبو پس بکشی بگوت: اگه دازˇ وأسن بیمئه، دؤنی که  کو نئی ... راه دئکت بشون. بؤتم: تی پئر چره می شکله دئنه مننئه؟ وگردس جواب بدئه: ا ریکه تو خو دؤنی که دازˇ وأسن نیمئه ... مه رم دؤنم که داز بوهؤنئی ... لااقل یه چی بوهؤنه' بگیر که او دازه موسون کول نبون ، آدمه باور بیه که اونئه بیمئه ... چئ راسه نگونی ؟ ... تا سر راساؤدم بگوم... بدئم اون مار بلو به دس باغˇ جی همه دره... هیتو مه ره بدی... با یته مسخره خنده که اونه کلم ویجین گازؤنم معلوم بؤ بگوت: إإ رمضونئی هنده بیمئی کولˇ دازه دونبال؟ تی هیمه ورجئن تومونا نوبؤی؟ ... بؤتم: سلام سدخئنم. خسه نباشی. شیمی حال خوجیر هیسه؟ می مار دیشب شیمی خوابه بدئه بو دیل واپس بو. مه ره بگوت بیأم تی احواله بپورسم... نودؤنسم چی گوترم... می نزدیکی برسه بو بلو خو کولˇ سر جی ویگیت هو خوج دار شاخه سر که مو اونه تئکئه بدابوم درگئنی... خو سرˇ مندیله بازاگود اونˇ همره' خو دیمˇ عرقه پوکاگود هیتؤ که می چشم میونه نیاؤدبو بگوت: یه سئت پیش تی مار، مش رضا دیکؤنˇ سر بدئم چره هیچی از خو خواب مه ره نگوت؟ دئه نزدیک بو می دس ؤ پا گوما کونم... بؤتم: حتم  اینه یاداشؤی... اونˇ حنایی گیس بؤده موؤن تا اینˇ پختˇ سینه سر جیر بومابو... خو کمر چاشبˇ تشکه سیفت ترا گود بگوت: بشو ریکه . توند تر بشو تا حاج احمد نومئه... بعد یهو اینگار یچی اینه یاد بوما بون بگوت: قبل شون یته سطله آب، چا جی می وأسن ویگیر لااقل بئینم ای کاره بدرد خؤنی؟ تونداتوندی وگرسم بشوم چاسر... إإ لاکو چی بوبؤی؟ هر طرف نیاؤدم اونه ندئم ... کی بشؤ؟ کوره بشؤ؟ تلارˇ  سر نیاؤدم ... اورئم نئسابو... سدخئنم صدا بومئه: چره ماتابی ؟ اونم تی کار دنئه؟... زود بوشوم چا طرف . چا دوخألئه وئیتم سطل دسه اونˇ شاخ دشکنئم دؤدم چا درون دوته جیر ؤ جور بزئم ؤ جورئیتم... سنگین سطله با جون کندن جؤر هبردبوم که سیدخئنم بگوت: سطله بازؤن بنی آب تخته سر ... دئه ته ره کأر ندئنم ... مه رم سطله که چا جی بیرون بئردم ، بنئم آب تخته سر... دوخألنگئم بنئم چا سر وگرسم که بشوم یواشئه خؤنه دور ؤ بره نیاؤدم هنده لاکو پیدا نبو... بوتم: دئه کأر ندئنی سدخئنم؟ ... بگوت : نأ بشو تی مارم بگو دئه می وأسن تور پورˇ خواب نئینه... هنده خو کلم ویجین گاز وئچی ،مسخره خنده همره' مه ره بگوت: موطمئینی داز نخأنی؟ جواب ندأم ، دؤنسم مسخره دره... بلتئه ور برسئه بوم که بدئم بهار (او لاکو نؤم بهار بو) خوشونˇ پوشتˇ خؤنه جی مه ره ایشاره کونه. با خجالت می سره توکؤن بدئم که یعنی چیکأر دئنی؟ با دس علامت بدئه که بشوم باغˇ میون... می حلق خوشکابؤبو به زور می فۋلیکه جیرأدم ... می پیشؤنی ئه عرق بزابو... بشوم؟... نشوم؟... چی خأن مه ره بگون ... هرچی بادا باد ...

Gilfu

خودا نؤمی

سلاو

گیلکی أمی ماری زوؤن خئلی دقیقه. وختی ایسکلئی دققت بؤنی ای زوؤنه، یئنی کی هوجور کی خئلی دقیقه خئلی'ن أمی زیویشˇ أمره' سر-ؤ-کار دأره. گونن کونگ فو هو زیویشˇ راه-ؤ-روشه. یعنی تو ای ورزشˇ مئن همه چی جی ایستفاده کونی تی موبارزه وأسی. حتتا تی کش پیرأن ؤ تی قلم. گیلکی نی وختی دقیق بونی یئنی چندی زیویشˇ أمره' جیر-جؤر زنه ؤ اونˇ جی بهره بؤره. أمی نسل-ؤ-نتاج وختی یته تازه چیکچی دئن اونˇ رئه خوشؤنˇ زیویشˇ مئنˇ جی واژه چاؤتن.

چن ته موسؤن زنم شمه ره:

کۋن سوکونه= شب پره

میزبل= بیرون آمدن با شدت ادرار

دارتوک زنه= دارکوب

لانتی کولا= نوعی قارچ

بازارمج= دوره گرد

مألاموج= [محله موج]= کسی که همیشه در کوچه و خیابان است

چیک سری= نیم خیز

بورمه گۋلی= بغض

جان شورا= حمام

سینؤ= [سینه آؤ]= شنا

کۋلی بیج= ماهیتابه

پابوزگیره= خرچنگ

ترˇ خاش= غضروف

شؤنه'بسره= هدهد

 

ایسه أمی وظیفه ئه کی ای دؤره مئن کی أمی نیاز تازه واژه'نˇ رئه زیادابئه ؤ وأ واژه چاؤنی بؤنیم أمی نتاجˇ جی بیاموجیم. گیلکی نوشؤن بدئه کی تونه دوام بیأره. پس ونالین تو غرض مو غرضی دمیره ؤ دئه اونˇ پاماله دومبال کیتابؤنˇ مئن بموجیم.

ریفئقؤن اگر شمه رم ای جور واژه'نه شناسین معرفی بؤنین هیه.

 

Mullă Xönө

موللا خؤنه(1)

 یته هوسنی (داستان) بانو انسی خسروی جی، ده پولکˇ (قسمت) مئن

نشأ گوتن نؤجوؤن، زأی  بؤم، کیلاس چاهار ایسأبؤم ؤ به زور می وزن به بیس کیلو رسی! چسب ؤ پور جونب ؤجوش ؤ سرحال بؤم.

 تاوسؤن او سال زمتی بؤ کی بازی ؤ تفریح ؤ روخانه میأن سینه آو ؤ دریا میأن ولنگ ؤ واز ؤ خولاصه محله زاکانˇ مره' خوشگذرؤنی بکونیم.

ایتفاقن هی سال میأن می دوومی خاخور عروسی بگود ؤ اوولی بار پایˇ یته تازه فامیل به أمی خؤنه بازابؤ! چیزایی بیدئیم کی قبلا نیده بؤم، ألؤن دئه أمی وسیطی دیرون میأن یته لیباس عروس خوشگیل نهابو کی اونˇ رو حریرˇ مره' تیته فوگوده بون  لیباس عاطر ؤ بویˇ خوبی داشتی ؤألؤنم چومه کی فیچینم اونˇ بویه اشتاوم. 

مه ره یاده کی یته از اونه تیته یانه بکندم ببوردم سهیلا ؤ پروین ؤ بقیه زاکانه نیشان بیدأم! خولاصه می دور ؤ بر یهو پورابؤ بو از شیرینی جاوه ؤ میوه های دس فچین تاوستونی که نودؤنستم کویته  واخوردن!!

 تازه سیرویس موروارید عروس ؤ طیلا ؤ جواهیر با صوندوخ لوازیم آرایشی آینه دار کی خیلی موشتاق بوم در یه فورصت موناسیب اونه لوژه لبه با خون لاکه ایمتیحان بکونم!

می مآر ؤ باخی بوزوگترون چارچشمی مه ره پاس دیئن ، مآر گوفتی تازه عروس داماده دیرون یهو نیشید اول در بیزینید ! امما مو دوس داشتیم کی  یهو بیشوم بئینم چی خبره؟ سوهیلا بگوفته بو یه دوار پنجیره پوشتی  می خواخور ؤ داماده بپاستی بوم

بگوتم خو چی کار دبون؟ بوگوت نودؤنم اینگار پیش پیشی گود دبون! می ره کوللی سوآل بؤ کی چی چی پیش پیشی دأشتن کسنه مره' !!

خولاصه أ وسوسه یانی کی أمی شیطنت مه ره قاطی بوبؤ می مآره پایه جیلو، یه راه بیشتر نه نا! اینسی خا بوشون موللا خؤنه !!

Ice Bucket Challenge

متنی زیبا و تأمل برانگیز از پادرا وندیدا و برگردان از گیله زأک پیرامون قضیه ی چالش سطل آب یخ و بیماران مبتلا به ALS

 

 

نگم کی ایتا حرکت جهانی کودن ، خؤب کاری نیه. اگر دریچه ببه ایتا فرهنگˇ ره ، بأزین او فرهنگ بتانه دونیایه ایپچه بختره' کونه چی ایرادی دره؟ ولی اگر تبدیل ببه به ایتا خودنمایی ؤ تفریح، هی ذره فایده ناره . انکی ایتا حرکت بوکونیم ناخوشانˇ خوشی ره خؤب کاریه ولی أی کاش أمی درد فقط ایتا ناخوشی بو. ایمروز درد، آدمیزادˇ توحشه! ایمروز درد، کشتار و جنگ و دروغ و نفرته . ایمروز درد، آزادی أویرا بستنه.

کاش ایپچه هوشمندانه تر عمل بوکودی بیم ، کاش هندر بدَره ؤ یخ ؤ آوˇ جا ، پول بنابیم کنار .... علم ؤ دانش فدابیم، کاش أجور چالشان، دانشمندان و سواد داران رئه بو. نیویشتن کسؤن و روشنفکرانه رئه بو! زندگی فادان وستی بو، ایتا کار درست ؤ حسابی ترˇ رئه بو.

حق درم فقط ایزه قاقه بم، حقم درم اسه' تعجب نوکونم، هو زمات کی صد ته زیندگی پیله خطرؤنˇ ورقه یه فندری ، دینی کی خطرؤن خیلی زیادن ،ولی هاتو کی ورقه' واگردانی ، اونه پوشت بینویشته دره " انسان "

هی کس خود انسان هندر ، جه انسان، جان ؤ زندگی فانگیفت . أهأ .... امان هنیم ..بزاروز جشنˇ واستی چن ته "وره" یه دس زنیم ، پیله کی بوستید اوشانˇ رئه چنگ ؤ دندان کی تیزه کونیم هیچ .... اوشانˇ خونه تا آخر جه سنگˇ سر ؤ تاریخˇ جولفˇ جی ، ولیسیم، نوکونه ایبار، ای زمات وشنایی جا بیمیریم!

هنده گوفتاندرم ... زندگی خؤب واخؤبه ؤ جریانانی کی اونˇ روشدˇ جولویه گیفتاندرید همه' نهه کنار و ایجوری اوشانه حذفه' کونه ، ایمروز دئه انسانˇ نوبئه به احتمال زیاد! ایمروز امی نوبته وره بیبیم ........

Hasă Šër

خودا نؤمی

سوتته هسأشئر نؤسال ئبه

1.

Nöruz Bөl!

Vөnăl Ki Gilөkön ө Dil Bөsujө

Vөnăl Ki Gilөk Xu Mace'ä Bөdujө

Vөnăl Ki Qөm Vө Dil ө Dөl Bөmujө

 

نوروزبل!

ونال کی گیلکؤنˇ دیل بسوجه

ونال کی گیلک خو مچه' بدوجه

ونال کی غم وه دیلˇ دل بموجه

2.

Gilөki Andi Xujirө Gө Tө'rө Yăd'ă'šunө

Săat ö Săniyө ö ZөmөtDөvăr

 

گیلکی أندی خوجیره گه ته ره یاداشونه

ساأت ؤ سانیه ؤ زمت دوار

3.

Gilөki Andi Xujirө Gө Tө'rө Yăd'Avөrө

Vä Gulăz Böni Ti Mări Zөvönө

 

گیلکی أندی خوجیره گه ته ره یادأوره

وأ گولاز بؤنی تی ماری زوؤنه